Η « γωνιά » μας στον γαλαξία και η πορεία μας μέσα σε αυτόν..

Ο Ήλιος, όπως και οι άλλοι πλανήτες του συστήματός μας, δεν αποτελούν τους μοναδικούς μας γείτονες στο κοντινό διάστημα. Αντίθετα αυτή η ομάδα των άστρων και πλανητών, που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε, γειτονεύει με περίπου 200 άστρα τα οποία βρίσκονται σε ακτίνα 50 έτη φωτός από τον ήλιο μας. Επιπλέον, αυτή η αστρική  συνοικία βρίσκεται στην άκρη της λεγόμενης σπείρας του «Ωρίωνα», μιας από τις σπείρες του γαλαξία μας, και απέχει περίπου 27.000 έτη φωτός από το υπέρλαμπρο κέντρο του γαλαξία ταξιδεύοντας γύρω από αυτό, αιχμαλωτισμένη από τη βαρύτητά του, όπως και όλα τα υπόλοιπα άστρα του γιγαντιαίου αυτού κοσμικού συγκροτήματος. Το ηλιακό μας σύστημα έχει βέβαια τη δική του πορεία μέσα στον γαλαξία με κατεύθυνση προς το άστρο Βέγα και με γωνία 60 μοίρες ως προς το κέντρο του γαλαξία. Αυτή η κίνηση υπόκειται σε διαταραχές που οφείλονται στις σπείρες του γαλαξία και άλλες συγκεντρώσεις μάζας, αλλά είναι σε γενικές γραμμές ελλειπτική. Ο Ήλιος οδηγεί έτσι την οικογένειά του σε ένα μακρύ ταξίδι γύρω από το κέντρο του γαλαξία που διαρκεί 225-250 εκατομμύρια χρόνια (γαλαξιακό έτος) και κατά τη διάρκειά του συναντά κάθε είδους άστρα και νεφελώματα που οι άνθρωποι λόγω της σύντομης παρουσίας τους στη Γη, τις τελευταίες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, δεν μπορούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους. Αν όμως σκεφτεί κανείς ότι η ταχύτητα του Ήλιου σε αυτή την πορεία μέσα στο γαλαξία είναι περίπου 220 χλμ το δευτερόλεπτο, τότε ένας άνθρωπος που ζει 80 χρόνια θα έχει διανύσει ως επιβάτης του ηλιακού μας συστήματος στον ωκεανό των γαλαξιακών σπειρών μια όχι ευκαταφρόνητη απόσταση, αφού μόνο σε 8 μέρες θα έχει καλύψει την απόσταση Γης – Ήλιου, δηλαδή 150.000.000 χιλιόμετρα. Άραγε τι είδους συναντήσεις επιφυλάσσουν οι άγνωστες περιοχές του γαλαξία για τον Ήλιο και τους ακολούθους του στους επόμενους μήνες του γαλαξιακού έτους και ποιες συνέπειες θα έχουν για τα πλάσματα που κατοικούν στον πλανήτη Γη τα απρόβλεπτα αστρικά φαινόμενα που καιροφυλακτούν στους αχαρτογράφητους υφάλους του γαλαξία...;

Μια «γέφυρα» στην άκρη του σύμπαντος

Credit: ESA/NASA/JPL-Caltech/CXC/McGill Univ.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel ανακάλυψε ένα νηματοειδή σχηματισμό που περιέχει δισεκατομμύρια άστρα και ενώνει σαν γέφυρα δύο σμήνη γαλαξιών. Τα δύο αυτά σμήνη μαζί με ένα τρίτο θα ενωθούν στο μακρυνό μέλλον για να σχηματίσουν ένα υπερσμήνος γαλαξιών, που θα αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες δομές στο σύμπαν. Η λαμπερή γέφυρα που ενώνει τα δύο σμήνη αποτελεί μια καλή ευκαιρία για τους αστρονόμους, ώστε να κατανοήσουν πώς οι γαλαξίες εξελίσσονται και συγχωνεύονται σε υπερσμήνη. Η «φωταγωγημένη» γέφυρα έχει μήκος 8 εκατομμύρια έτη φωτός, περιέχει εκατοντάδες γαλαξίες και βρίσκεται σε απόσταση 7 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Το τηλεσκόπιο Herschel φωτογραφίζοντας το μακρυνό σύμπαν στο υπέρυθρο, ανακάλυψε τη γέφυρα που αιωρείται στο διαγαλαξιακό κενό μεταξύ των δύο σμηνών. Αυτό ήταν αδύνατο να γίνει με  οπτικά τηλεσκόπια, αφού η διαστρική σκόνη κρύβει το φως των άστρων. Όμως η θέρμανσή της από τα άστρα που κρύβονται μέσα και πίσω από αυτή είναι ορατή στο υπέρυθρο και έτσι μπορεί να συμπεράνει κανείς την ύπαρξη μεγάλου αριθμού άστρων υπεύθυνων για την υψηλή θερμοκρασία που παρατηρείται.  Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι η έντονη δραστηριότητα στη γαλαξιακή γέφυρα έχει σαν αποτέλεσμα τη γέννηση άστρων με συνολική μάζα 1000 ηλιακών μαζών, τη στιγμή που στον γαλαξία μας σχηματίζονται κάθε χρόνο άστρα με μάζα ίση με μία ηλιακή μάζα. Αυτή η ανεξέλεγκτη παραγωγή νέων άστρων οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεγάλη πυκνότητα που παρατηρείται στη διαγαλαξιακή γέφυρα. Οι παρατηρήσεις του υπερσμήνους RCS2319, όπως είναι γνωστό το αντικείμενο μελέτης του Herschel, θα βοηθήσουν στην  κατανόηση των καθοριστικών παραγόντων για την πορεία της ζωής ενός γαλαξία και συγκεκριμένα για το αν σημαντικότερος παράγοντας είναι η κληρονομικότητα (μάζα) ή το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται ο γαλαξίας. Οι σημερινές δομές θα αποτελέσουν στο μέλλον ένα κολοσσιαίο υπερσμήνος που θα θυμίζει το μεγάλο υπερσμήνος στον αστερισμό της Κόμης της Βερενίκης, το οποίο μπορούμε να παρατηρήσουμε την άνοιξη από τη Γη.

Οι αστερισμοί και ο ανθρώπινος πολιτισμός

http://www.astronoo.com

Από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του ανθρώπου πάνω στη Γη, όταν ο βραδινός ουρανός ήταν απαλλαγμένος από τη φωτορύπανση και τη μόλυνση, που στις μέρες μας κυριαρχούν και όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές κοινωνίες και οι πόλεις απλά δεν υπήρχαν, δημιουργήθηκε μια στενή σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του αστρικού κόσμου. Έτσι με το καιρό οι πρόγονοί μας έμαθαν να ομαδοποιούν τα άστρα σε αστερισμούς οι οποίοι πλέον αντικατόπτριζαν τη ζωή και τις εμπειρίες των πλασμάτων της Γης. Οι αστερισμοί αντικατέστησαν την αταξία των άστρων και το στερέωμα έγινε πιο οικείο για τους ανθρώπους.  Καθώς οι εποχές έφερναν στο προσκήνιο διαφορετικούς αστερισμούς, οι άνθρωποι έμαθαν να συσχετίζουν την κάθε εποχή και τον κάθε μήνα με διαφορετικούς αστερισμούς και να τους υποδέχονται με χαρά και ικανοποίηση αισθανόμενοι την ισορροπία που υπήρχε μεταξύ της Γης και του ουρανού και την ασφάλεια που αυτή υποδήλωνε. Ο ουρανός πλέον ήταν μέρος της ζωής και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων, αφού προειδοποιούσε για την άφιξη των δύσκολων εποχών ή για τις αγροτικές εργασίες που θα έπρεπε να γίνουν. Σήμερα έχουν αλλάξει πολλά στην οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών και η βιομηχανική επανάσταση  αλλά και η αστικοποίηση έχουν επηρεάσει τη σχέση του ανθρώπου με τον ουρανό. Οι κάτοικοι των πόλεων έχουν χάσει την προαιώνια σχέση με τον ουράνιο θόλο και δεν αναγνωρίζουν τους αστερισμούς αλλά ούτε και μπορούν να τους συσχετίσουν με την αλλαγή των εποχών. Έτσι, η σύγχρονη αστική ζωή με την απόστασή της από τη φύση στερεί από τους ανθρώπους όχι μόνο την αναγνώριση του κύκλου των εποχών και των εμπειριών που αυτός προσφέρει αλλά και της εναλλαγής των αστερισμών, η οποία δημιουργεί τα ίδια αισθήματα και εμπειρίες σε όσους τη συνειδητοποιούν. Οι ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι είναι βεβαίως αυτοί που διατηρούν μία ουσιαστική επαφή με τους αστερισμούς και μπορούν να διατηρήσουν την προαιώνια κληρονομιά αυτής της σχέσης με το να διαδώσουν τη γνώση του νυχτερινού ουρανού και των αστερισμών του αλλά και της αρμονίας και συναισθηματικής πληρότητας που αυτός προκαλεί σε όσους επιθυμούν να τον εντάξουν στην πορεία της ζωής τους.    

Η πορεία της Αφροδίτης προς την αγκαλιά του Ήλιου

Photo: Sky & Telescope

Ο Aποσπερίτης κυριαρχεί στον απογευματινό ουρανό τους τελευταίους μήνες ομορφαίνοντας τα ανοιξιάτικα βράδυα με τη μοναδική του λάμψη. Η βασιλεία του όμως μεταξύ των σωμάτων του γήινου στερεώματος δε θα διαρκέσει για πολύ ακόμα, καθώς τον Μάϊο θα αρχίσει σταδιακά να πλησιάζει τον Ήλιο (όπως φαίνεται από τη Γη) και συνεπώς θα παραμένει στο νυχτερινό ουρανό όλο και μικρότερο χρονικό διάστημα μετά τη δύση του φωτοδότη του πλανητικού μας συστήματος. Όμως για τους παρατηρητές με τηλεσκόπια αυτή είναι ίσως η καλύτερη χρονική στιγμή για να απολαύσουν τα θέλγητρα της Αφροδίτης, καθώς τότε οι διαστάσεις της είναι οι μεγαλύτερες και εμφανίζεται σαν μισοφέγγαρο, ακριβώς όπως φαίνεται από τη Γη η Σελήνη, όταν είναι μερικών ημερών. Ξεκινώντας την 1^η Μαϊου η Αφροδίτη αποκτά τη μεγαλύτερη λαμπρότητά της, η οποία ξεπερνά αυτή του Σείριου κατά 20 φορές, δίνοντάς της μια εκθαμβωτική λάμψη που επισκιάζει κάθε επίδοξο μέλος του ηλιακού μας συστήματος ή του μακρινού σύμπαντος που θα ήθελε να την προκαλέσει. Είναι τέτοια η θέση του δεύτερου πλανήτη τις πρώτες μέρες του μήνα, ώστε για χώρες όπως η Ελλάδα φαίνεται περίπου 28 μοίρες πάνω από τον ορίζοντα κατά το λυκόφως και δε δύει παρά 3,5 ώρες μετά τη δύση του ήλιου γύρω στις 11:30.  Η δόξα της όμως είναι πρόσκαιρη, αφού είναι τέτοια η πορεία της προς τον Ήλιο, ώστε μέχρι το τέλος του μήνα να έχει υποχωρήσει τόσο πολύ που να απέχει σχεδόν 6 μοίρες από αυτόν και να δύει ουσιαστικά αμέσως μετά από το άστρο της ημέρας. Παρά το γεγονός ότι σταδιακά ο δίσκος της θα γίνεται όλο και λεπτότερος, η λαμπρότητά της θα είναι σχετικά μεγάλη εξαιτίας του ότι θα πλησιάζει τη Γη και κατά συνέπεια αυτός θα φαίνεται μεγαλύτερος. Έτσι στις 20 Μαϊου η λεπτή Αφροδίτη θα διαγράφει στον ουρανό 51 δεύτερα της μοίρας κάνοντας τον δίσκο της ορατό όχι μόνο σε όσους την κοιτούν με κυάλια, αλλά και σε όσους έχουν εξαιρετική όραση.  Αυτή η μεγαλειώδης πορεία της θα ολοκληρωθεί με τη διάβασή της - μερικώς ορατή από την Ελλάδα - μπροστά από το δίσκο του Ήλιου (όταν ουσιαστικά θα βρίσκεται ανάμεσα στη Γη και τον Ηλιο) που θα πραγματοποιηθεί στις 6 Ιουνίου και που θα είναι η μοναδική ευκαιρία για όσους θέλουν να παρατηρήσουν με το τηλεσκόπιό τους αυτό το μοναδικό φαινόμενο, αφού το επόμενο θα συμβεί μακρυά στο μέλλον, όταν κανένας από εμάς δε θα βρίσκεται στη ζωή για να το απολαύσει.