Πιθανό «νέο» άστρο στον Τοξότη!

(Το Nova φαίνεται στο κέντρο της φωτογραφίας) 

 E. Guido / G. Sostero / N. Howes

Τα άστρα του ουράνιου θόλου δείχνουν αμετάβλητα για πολλά χρόνια και ελάχιστες είναι οι φορές που κάποια σημαντική αλλαγή καταγράφεται από τους ανθρώπους. Γι’ αυτό το λόγο κάθε νέο άστρο αντιμετωπίζεται πάντοτε με ενθουσιασμό και είναι μια ευκαιρία για παρατήρηση και επιστημονική μελέτη που δε θα πρέπει να πάει χαμένη. Έτσι τις τελευταίες μέρες οι αστρονόμοι είναι απασχολημένοι με ένα «Νέο» άστρο (Nova) το οποίο ανακαλύφθηκε στον αστερισμό του Τοξότη. Μάλιστα η λαμπρότητά του (9ο μέγεθος) επιτρέπει σε ερασιτέχνες αστρονόμους με μικρά τηλεσκόπια να ρίξουν μια ματιά στο νέο μέλος του αστερισμού αυτού που ξεπήδησε από την αφάνεια, για να διεκδικήσει λίγο χώρο ανάμεσα στα άστρα του πολυπληθούς αυτού συγκροτήματος.  Το «Νέο» άστρο ανακαλύφθηκε ανεξάρτητα από δύο Ιάπωνες παρατηρητές, τους Koichi Itagaki και Yukio Sakurai.  Το ίχνος του εντοπίστηκε σε εικόνες που οι δύο αστρονόμοι τράβηξαν με το φωτογραφικό τους εξοπλισμό. Καθώς κυλάει ο χρόνος νέες παρατηρήσεις και μετρήσεις συσσωρεύονται αλλά οι αστρονόμοι δεν είναι σίγουροι για το αν το εν λόγω άστρο είναι πραγματικό Nova. Αυτό γιατί Ούγγροι αστρονόμοι κατέγραψαν το φάσμα του αλλά δεν εντόπισαν σε αυτό ισχυρές γραμμές εκπομπής, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές για τα άστρα τύπου Nova. Έτσι συμπέραναν, αν και ακόμη είναι νωρίς, ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για άστρο που ονομάζεται «Νάνος Νova». Ο «επισκέπτης» βρίσκεται 2 μοίρες βορειοδυτικά του όμορφου «Τρισχιδούς» νεφελώματος σε μια περιοχή του Τοξότη χωρίς τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό άστρων που τον χαρακτηρίζει. Τα άστρα NOVA παρουσιάζονται όταν αναφλέγεται το υδρογόνο που συσσωρεύεται στην επιφάνεια ενός λευκού νάνου, με αποτέλεσμα την ανεγξέλεγκτη αλυσιδωτή πυρηνική σύντηξη και την ξαφνική αύξηση της λαμπρότητας του άστρου που συνήθως δεν είναι ορατό. Η ονομασία «NOVA» δόθηκε από τον ιδιοφυή παρατηρητή του ουρανού Tycho Brahe το 1572. Η μικρή διάρκεια της ανθρώπινης ζωής αποδεικνύεται πως δεν είναι ικανή για να αποκαλύψει την ένταση και μεταβλητότητα που κρύβεται στα φαινόμενα του διαστήματος και που περιστασιακά γινόμαστε μάρτυρές τους.

Η τέχνη και η τεχνική της παρατήρησης

www.andromedachild.com

Στις μέρες μας υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να εκμεταλλευτούμε τις δυνατότητες που μας προσφέρει το τηλεσκόπιο. Είτε το χρησιμοποιούμε για παρατήρηση είτε για φωτογράφηση ή ακόμα και για να πραγματοποιήσουμε κάποια επιστημονική μελέτη, μας δίνει απεριόριστες δυνατότητες για να εκτιμήσουμε την ομορφιά του σύμπαντος που μας πολιορκεί και μας σαγηνεύει με τα ατελείωτα σε αριθμό αντικείμενα που περιλαμβάνει. Αν μας αρέσει η παρατηρησιακή αστρονομία, υπάρχουν πάντα τρόποι να την εξασκήσουμε πιο σωστά και να αντλήσουμε από αυτή περισσότερες συγκινήσεις. Μερικές συμβουλές για τη σωστότερη παρατήρηση με τηλεσκόπιο είναι οι ακόλουθες:

• Αν χρησιμοποιούμε χάρτες, θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς αναπαριστούν τον ουρανό και τι αντιπροσωπεύουν τα διάφορα σύμβολα σε αυτούς.
• Πριν βρεθούμε κάτω από τον νυχτερινό ουρανό, θα πρέπει να έχουμε μελετήσει τους χάρτες και να έχουμε από πριν εντοπίσει σε αυτούς όλα τα ενδιαφέροντα αντικείμενα προς παρατήρηση.
• Η λίστα των αντικειμένων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη, διότι για να παρατηρήσουμε σωστά κάποιο από αυτά, θα χρειαστούμε αρκετή ώρα. Οι 10 γαλαξίες που μπορεί να επιθυμούμε να παρατηρήσουμε στον αστερισμό της Παρθένου δεν είναι ρεαλιστικός αριθμός, αν δε σκοπεύουμε να καθήσουμε κάτω από τα άστρα για πολλή ώρα.
• Κάθε ενδιαφέρον αντικείμενο θα πρέπει να συνοδεύεται από σύντομο κείμενο με τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του, ώστε να μη χρειάζεται να ψάχνουμε στο σκοτάδι πληροφορίες σε βιβλία και καταλόγους.
• Μετακινούμε το τηλεσκόπιο από τον ένα στόχο στον άλλο συγκρίνοντας προσεκτικά το πεδίο μας με τους χάρτες και ομαδοποιώντας τα άστρα σε διάφορα σχήματα (τρίγωνα, τετράγωνα, ευθείες), ώστε να είναι ευκολότερη η σύγκριση.
• Παρατηρούμε με προσοχή κάθε αντικείμενο, για να εντοπίσουμε σε αυτό αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά που μπορεί να μην περιγράφουν τα βιβλία.
• Η παρατήρηση είναι εκτός των άλλων μια διανοητική εμπειρία. Αναλογιζόμαστε τη σημασία της απόστασης ή της λαμπρότητας ενός άστρου συγκρίνοντάς τη με την απόσταση ή τη λαμπρότητα του Ήλιου.

Τέλος θα πρέπει να είμαστε συγκεντρωμένοι κατά τη διάρκεια της παρατήρησης και να  μην ξεχνούμε ότι, επειδή  είναι μια χαλαρωτική δραστηριότητα, μπορεί να ξοδέψουμε την περισσότερη ώρα σκεφτόμενοι άσχετα θέματα παρά παρατηρώντας..

«Κρυφακούoντας» το σύμπαν

Η ατμόσφαιρα της Γης εμποδίζει το μεγαλύτερο μέρος της ακτινοβολίας των ουράνιων αντικειμένων  να φτάσει στην επιφάνειά της. Έτσι, τα ζώα και τα φυτά μπορούν να επιβιώνουν για εκατομμύρια χρόνια προστατευμένα από θανατηφόρες ακτινοβολίες, όπως οι ακτίνες - Χ και η υπεριώδης ακτινοβολία. Αντίθετα τα ραδιοκύματα ενώ μπορούν και διαπερνούν την ατμόσφαιρα δεν είναι επικίνδυνα για τα έμβια πλάσματα. Οι αστρονόμοι παρακολουθούν εδώ και δεκαετίες τον ουρανό και τις διάφορες ραδιοπηγές με δεκάδες ραδιοτηλεσκόπια χρησιμοποιώντας τεχνικές, όπως η συμβολομετρία, η οποία επιτυγχάνεται με τη σύνδεση πολλών μικρότερων ραδιοτηλεσκοπίων έτσι ώστε να δρούν σαν ένα ενιαίο πανίσχυρο όργανο. Πριν 20 χρόνια οι ραδιοαστρονόμοι οραματίστηκαν ένα γιγαντιαίο τηλεσκόπιο που θα αποτελούνταν από χιλιάδες μικρότερα τηλεσκόπια διασκορπισμένα σε διάφορες ηπείρους και τα οποία συνολικά θα είχαν την ισχύ ενός ραδιοτηλεσκοπίου με μέγεθος δίσκου 1 τετραγωνικό χιλιόμετρο. Στο πρόγραμμα ενδιαφέρονται να συμμετέχουν η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Κίνα, η Ιταλία και άλλες χώρες. Αποφασίστηκε το σύμπλεγμα των τηλεσκοπίων να κατασκευασθεί στη Νότια Αφρική και την Αυστραλία, δηλαδή σε χώρες με μεγάλες ανοιχτές εκτάσεις χωρίς ραδιο-παρεμβολές και οι οποίες είναι φιλικές προς την Αστρονομία. Τα ραδιοτηλεσκόπια θα περιλαμβάνουν κλασικές αντένες, διατάξεις χαμηλής συχνότητας όπως και διατάξεις μεσαίας συχνότητας, έτσι ώστε να καλύπτεται ένα εύρος συχνοτήτων από 70 MHz έως 10 GHz. Η νέα αυτή διάταξη θα έχει 50 φορές μεγαλύτερη ευαισθησία και 10.000 φορές καλύτερη απόδοση από τις καλύτερες υπάρχουσες διατάξεις. Με τη βοήθεια αυτού του ραδιοτηλεσκοπίου οι επιστήμονες θα προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν ερωτήματα που αφορούν στη δημιουργία των πρώτων άστρων και γαλαξιών, να χαρτογραφήσουν 1 δισεκατομμύριο γαλαξίες και να ερμηνεύσουν το ρόλο που παίζει η σκοτεινή ενέργεια στην επιτάχυνση του σύμπαντος. Το γιγαντιαίο αυτό ραδιοτηλεσκόπιο θα είναι τόσο ισχυρό, ώστε να μπορεί να ανιχνεύσει ένα radar αεροδρομίου σε έναν πλανήτη 50 έτη φωτός μακριά. Μπορεί να φανταστεί κανείς  τι λογής ανακαλύψεις περιμένουν τους αστρονόμους αλλά και τους ενδιαφερόμενους πολίτες της Γης τις επόμενες δεκαετίες.

Η έκλειψη του Ήλιου από την Αφροδίτη

Διάβαση Αφροδίτης του 2004
 Φωτογραφίες - Animation: Απόστολος Ευαγγελόπουλος

Ένα από τα θεαματικότερα φαινόμενα του ουρανού θα πραγματοποιηθεί στις 6 Ιουνίου, σχεδόν 8 χρόνια μετά το τελευταίο αντίστοιχο που έγινε στις 8 Ιουνίου του 2004. Πρόκειται για τη διάβαση του πλανήτη Αφροδίτη μπροστά από το δίσκο του Ήλιου που μπορεί να παρατηρηθεί με τη χρήση τηλεσκοπίου και κατάλληλου φίλτρου για την προστασία του παρατηρητή από την εκτυφλωτική λάμψη του άστρου μας. Η Ελλάδα δε θα είναι αυτή τη φορά από τις καλύτερες περιοχές για την παρατήρηση του φαινομένου σε σύγκριση με τη διάβαση του 2004. Αντίθετα οι καλύτερες περιοχές για το 2012 είναι ο Δυτικός Ειρηνικός Ωκεανός, η Αυστραλία και η Ανατολική άκρη της Ασίας. Οι διαβάσεις συμβαίνουν σε ζεύγη και το επόμενο τέτοιο ζεύγος δε θα συμβεί παρά το Δεκέμβριο του 2117 και το Δεκέμβριο του 2125. Έτσι η φετινή διάβαση της Αφροδίτης είναι και η τελευταία ευκαιρία για τους σημερινούς κατοίκους της Γης, ώστε να απολαύσουν αυτόν τον εντυπωσιακό εναγκαλισμό των δύο σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος. Η διάβαση της Αφροδίτης δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια έκλειψη του Ήλιου, όχι όμως από τη Σελήνη, αλλά από το δεύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Επειδή όμως η Αφροδίτη βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη Σελήνη, παρατηρούμε τη μικρή σιλουέτα της να ταξιδεύει μπροστά από τον λαμπρό δίσκο του Ηλιου. Αυτή η διαδρομή της Αφροδίτης είναι όμως ιδιαίτερα εντυπωσιακή ζώντας τη μέσα από το τηλεσκόπιο, όπως φαίνεται και στην προσομοίωση πάνω αριστερά που είναι ουσιαστικά η σύνθεση φωτογραφιών που τραβήχτηκαν κατά τη διάρκεια του φαινομένου του 2004. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον παρατηρητή το περίγραμμα του δίσκου της Αφροδίτης, ο οποίος είναι πολύ μικρότερος από αυτόν του Ήλιου και εντελώς μαύρος αφού βλέπουμε την πλευρά του πλανήτη που δε φωτίζεται από το άστρο μας. Όι αντιθέσεις αυτές τονίζουν τον δίσκο της Αφροδίτης και δημιουργούν μια ασυνήθιστη εντύπωση που είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς, όπως είναι δύσκολο να περιγράψει κάποιος την εντύπωση μιας ολικής ηλιακής έκλειψης. Είναι γεγονός ότι το ηλιακό μας σύστημα διέπεται από νόμους και φαινόμενα που δεν μπορούν παρά να συναρπάζουν τους ανήσυχους και περίεργους κατοίκους του. Καλή παρατήρηση!