Η τέχνη ζει στη Γη και στον Ουρανό

Όσοι έχουν βρεθεί σε κάποιο από τα πολλά μουσεία τέχνης που υπάρχουν στις μεγάλες ευρωπαικές πόλεις θα έχουν νιώσει την αγαλλίαση, το θαυμασμό, την πληρότητα αλλά και τη δυνατότητα για φυγή από την γκρίζα καθημερινότητα που ίσως είναι αναγκασμένοι να ζούνε μέσα στις αχανείς και εχθρικές πολλές φορές μητροπόλεις του σύγχρονου κόσμου. Υπάρχει ωραιότερη αίσθηση από το να είσαι περιτριγυρισμένος από πίνακες του Ρέμπραντ και του Βαν Κογκ ή να ταξιδεύεις σε κόσμους που προσεκτικά και με φροντίδα ετοίμασαν για μας ζωγράφοι σαν τον Μονέ ή τον Μποτιτσέλι, ώστε να βυθιστούμε μέσα τους σε μια μάταιη αλλά απαραίτητη προσπάθεια να διαβούμε το μονοπάτι που μας χωρίζει από τον ιδεατό κόσμο που υπάρχει και που η τέχνη έχει προβλέψει για μας; Μια παρόμοια φυγή  επιδιώκουν όσοι επιλέγουν να περνούν κάποια από τα βράδυα τους κάτω από τον νυχτερινό ουρανό και να χάνονται ατέλειωτες ώρες μέσα σε γαλαξίες και νεφελώματα ή να προσπαθούν να απολαύσουν μάταια αστρικά σμήνη και πλανήτες, αφού ποτέ δε νιώθουν ότι  τα έχουν απολαύσει αρκετά, όπως ακριβώς συμβαίνει όταν βρισκόμαστε μπροστά από ένα όμορφο έργο τέχνης. Ο αστρικός κόσμος είναι το καλλιτεχνικό δημιούργημα του σύμπαντος, το οποίο χρησιμοποιώντας υδρογόνο, ήλιο και άλλα στοιχεία αντί για μπογιές και εκμεταλλευόμενο μια καλλιτεχνική ιδιοφυϊα που απέκτησε ποιος ξέρει από πού, αποτύπωσε πάνω στον καμβά του χωροχρόνου εξαίσια και αιώνια αριστουργήματα. Έτσι εξηγείται ο παθιασμένος τρόπος με τον οποίο χιλιάδες εραστές του Κόσμου αναζητούν λίγες ώρες φυγής μέσα στα μονοπάτια των άστρων. Πόσο σοφότερα αλλά και ποιοτικότερα θα ζούσαν οι άνθρωποι, αν είχαν τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τόσο την τέχνη στη Γη όσο και αυτή που κρύβεται μέσα στον ουρανό;  

Η κληρονομία του Tycho Brahe

Με την άνθηση της Αστρονομίας τις τελευταίες δεκαετίες χιλιάδες μάτια και ψηφιακές κάμερες παρακολουθούν τα ουράνια φαινόμενα. Αμέτρητοι  αστρονόμοι - παρατηρητές είναι διασκορπισμένοι σε κάθε μήκος και πλάτος της Γης και η τεχνική της αστρονομικής παρατήρησης διαδίδεται με αστραπιαία ταχύτητα σε όλο και περισσότερους νέους, ένθερμους εραστές του αστρικού κόσμου. Ένας από τους θεμελιωτές της συστηματικής παρατήρησης του ουρανού ήταν ο Δανός Tycho Brahe. Ο Brahe ήταν ευγενής και ευκατάστατος αλλά το πάθος του ήταν η παρατήρηση και η καταγραφή των κινήσεων των πλανητών και των άλλων ουρανίων σωμάτων. Στις 11 Νοεμβρίου του 1572 έμφανίστηκε στον ουρανό ένα «νέο» άστρο στην περιοχή του αστερισμού της Κασσιόπης. Αυτό έγινε αμέσως αντικείμενο μελέτης από τον Brahe. Το άστρο δεν παρουσίαζε παράλλαξη και συνεπώς βρισκόταν πέρα από την τροχιά της Σελήνης, στο σταθερό και αμετάβλητο σύμφωνα με τον Αριστοτέλη κόσμο των άστρων. Ο νέος «επισκέπτης» φανέρωσε στον Brahe ότι το μοντέλο του Αριστοτέλειου κόσμου ήταν εσφαλμένο, αφού αυτό δεν επέτρεπε την εμφάνιση ενός νέου αντικειμένου πέρα από την τροχιά της Σελήνης. Η αγάπη του για την παρατήρηση αλλά και η οικονομική του άνεση τον ώθησαν να κατασκευάσει ένα υπερσύγχρονο για την εποχή αστεροσκοπείο, το οποίο ονόμασε Uranibοrg  (κάστρο της μούσας Ουρανίας) και το οποίο περιλάμβανε διάφορα αστρονομικά όργανα και άλλο εξοπλισμό. Αργότερα κατασκεύασε και ένα δεύτερο με το όνομα  Stjerneborg (κάστρο των άστρων) το οποίο ήταν μέσα στο έδαφος για περισσότερη σταθερότητα. Ο Brahe ήταν ο τελευταίος των μεγάλων παρατηρητών της ιστορίας που πραγματοποιούσε τις μετρήσεις του με  γυμνό μάτι και χωρίς τη βοήθεια τηλεσκοπίου. Το υλικό που συνέλλεξε χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια από τον Κέπλερ, αλλά η προσφορά του είναι πολύ σημαντική για την πορεία της επιστήμης της Αστρονομίας γενικότερα. Ο θάνατός του αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης, καθώς υπήρχαν μέχρι πρόσφατα αντικρουόμενες θεωρίες που συνοψίζονταν είτε στη δηλητηρίασή του από τον Βασιλιά της Δανίας ή από τον Κέπλερ είτε στη διάρρηξη της ουροδόχου κύστης του ύστερα από δεξίωση. Το 2010 έγινε εκταφή των οστών του καθώς και τμημάτων από το μουστάκι του που διατηρούνταν και οι ιατρικές εξετάσεις απέκλεισαν δολοφονία. Ο τάφος του βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας του Tyn ,στην παλιά πλατεία της Πράγας κοντά στο Αστρονομικό ρολόι. Σήμερα χιλιάδες αστρονόμοι συνεχίζουν με ενθουσιασμό την παράδοση της παρατηρησιακής αστρονομίας που καθιέρωσε ο Brahe.

Ουράνιες και επίγειες χάρες και χαρές.

Όσοι ασχολούνται με την αστρονομία συστηματικά και παρατηρούν με τα τηλεσκόπιά τους τον ουρανό από την ύπαιθρο, αργά ή γρήγορα συνειδητοποιούν ότι αυτή τους η ενασχόληση βελτιώνει όχι μόνο τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα ουράνια σώματα αλλά και τα επίγεια.Θέλω να πω ότι σταδιακά ο παρατηρητής του ουρανού γίνεται και παρατηρητής της Γης. Φαινόμενα και δραστηριότητες που προηγουμένως τον άφηναν ίσως αδιάφορο, τώρα περνούν στο προσκήνιο και συμπληρώνουν με την ομορφιά τους την απόλαυση που προσφέρει ένα βράδυ κάτω από τα άστρα. Μπορεί κανείς να απαριθμήσει διάφορες τέτοιες εκδηλώσεις και φαινόμενα, όπως το κελάηδημα των πουλιών της νύχτας, το θρόϊσμα των φύλλων και το δροσερό άγγιγμα του αέρα το καλοκαίρι, τα διάφορα μικρά πλάσματα της νύχτας που έρχονται απρόσκλητα και τρομάζουν αρχικά τους αφοσιωμένους εξερευνητές του αστρικού κόσμου, αλλά και τις μυρωδιές και τους θορύβους της φύσης τα χαράματα, την αίσθηση που προκαλεί το χιόνι και το κρύο το χειμώνα, όταν προσπαθεί κανείς να συμφιλιώσει μέσα του την ανάγκη για τη ζέστη του σπιτιού του με την επιθυμία να απολαύσει λίγο ακόμη τον διάφανο ουρανό, και πολλά άλλα χαρακτηριστικά που μόνον όσοι κάθονται αργά μέχρι τα χαράματα μπορούν να γίνουν σιωπηλοί μάρτυρές τους. Ένας κόσμος θαυμαστός αλλά κρυμμένος μέσα στο σκοτάδι της νύχτας που αποκαλύπτεται σε όσους απαρνιούνται τη χαλάρωση του κρεβατιού αλλά και τις σειρήνες της τηλεοπτικής πραγματικότητας προκειμένου να τον ανακαλύψουν και να τον εκτιμήσουν.  

SkyGems: Νέα εφαρμογή για Διπλά Άστρα στο AppStore της Apple

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία γεωμετρική πρόοδος στην παραγωγή λογισμικού (προγραμμάτων) που απευθύνονται στους ερασιτέχνες αστρονόμους. Χάρη στην εμφάνιση των φορητών συσκευών του τύπου iPhone και iPad της εταιρείας Apple και του λειτουργικού συστήματος iOS που καθιέρωσε μια νέα μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ του χρήστη και της συσκευής – λογισμικού έχει ξεκινήσει μία νέα εποχή για την πληροφορική που δεν αφήνει αμέτοχους τους ερασιτέχνες αστρονόμους. Έτσι τα ηλεκτρονικά καταστήματα της Apple, της Google και της Microsoft διαθέτουν μια ποικιλία εφαρμογών που εμπλουτίζεται συνεχώς και βοηθά τους αστρονόμους να είναι πιο αποτελεσματικοί και παραγωγικοί στην παρατήρηση, φωτογράφηση και έρευνα του νυχτερινού ουρανού αλλά και να είναι πιο σωστά ενημερωμένοι για τα φαινόμενα και τις ανακαλύψεις που έχουν να κάνουν με την αστρονομία. Μέσα στις εκατοντάδες εφαρμογών προστέθηκε πρόσφατα μια του δημιουργού αυτού του Blog, που σκοπό έχει να προσφέρει στους αστρονόμους τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τα πολυάριθμα διπλά άστρα του ουράνιου θόλου. Η εφαρμογή δίνει βαρύτητα στην ευκολία χρήσης και φιλτράρει κατάλληλα τη βάση δεδομένων που χρησιμοποιεί, ώστε να προσφέρει στο χρήστη τις πληροφορίες που αυτός επιθυμεί κάθε φορά. Περιέχει 1300 διπλά άστρα για τους 88 αστερισμούς. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για τη προετοιμασία μιας βραδυάς κάτω από τα άστρα είτε σαν άτλαντας διπλών άστρων με τη δυνατότητα αναπαράστασής τους, όπως αυτά φαίνονται στο προσοφθάλμιο του τηλεσκοπίου. Ο αστρονόμος ξεκινά με την επιλογή των επιθυμητών αστερισμών, έπειτα καθορίζει τα  χαρακτηριστικά των άστρων, όπως μέγεθος, φάσμα και απόσταση μεταξύ των μελών αλλά και τον κατάλογο που θα χρησιμοποιηθεί (Bayer, Flamsteed, Struve, Μεταβλητά). Στη συνέχεια η εφαρμογή παρουσιάζει τα αποτελέσματα από τα οποία ο χρήστης μπορεί να επιλέξει κάποιο για αναλυτική παρουσίαση. Αν λοιπόν σας γοητεύουν τα αστρικά πετράδια και θέλετε να μάθετε τι μπορεί να σας προσφέρει το θησαυροφυλάκιο του ουρανού ή απλά επιθυμείτε να ανακαλύψετε κάποιο ενδιαφέρον σύστημα που κρύβεται σε κάποιον ξεχασμένο αστερισμό, θα βρείτε χρήσιμη αυτή την εφαρμογή.

Καλές παρατηρήσεις!

Περισσότερες πληροφορίες στο site: http://www.pindussoft.com/

Σύνδεσμος για να κατεβάσετε την εφαρμογή: (0,89 ευρώ)

https://itunes.apple.com/us/app/skygems/id564526099?l=el&ls=1&mt=8

Ένα πρακτικό για τη ζωή μας άστρο..

O Ήλιος είναι το άστρο της ζωής, αφού, χάρη στο φως και τη θερμότητα που εκπέμπει εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, ανθίζει και εξελίσσεται η ζωή στη Γη. Συνήθως παίρνουμε για δεδομένη την παρουσία του και ακόμα και όταν αφήνουμε στην άκρη τις καθημερινές μας ασχολίες, για να αναλογιστούμε τη θέση που έχει στις ζωές μας, αδυνατούμε να του δείξουμε την ευγνωμοσύνη μας, μια και δεν μπορούμε ούτε καν να τον κοιτάξουμε στα μάτια.. Έτσι, ο Ήλιος μας χαρίζει αδιάκοπα το φως του και εμείς συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε τα αγαθά που προκύπτουν από αυτό. Πολλές φορές παραπονούμαστε για το πόσο ζεστή είναι μια μέρα και δυσανασχετούμε αν βρισκόμαστε κάτω από τον ήλιο και το καυτό του βλέμμα. Έχουμε άραγε σκεφτεί την απόσταση που διανύει το φως του για να φτάσει σε εμάς και το πόσο ενδεικτική είναι αυτή η θερμότητα που αισθανόμαστε για το σύνολο της ενέργειας που εκπέμπει κάθε στιγμή το άστρο μας; Επειδή η μέση απόσταση της Γης από τον ήλιο είναι 150.000.000 χιλιόμετρα, τότε αυτή η θερμότητα που νιώθουμε απλώνεται σε μία επιφάνεια σφαίρας που έχει εμβαδό  2,82743339 × 10¹⁷  τετραγωνικά χιλιόμετρα. (Ο μαθηματικός τύπος που μας δίνει το εμβαδό της επιφάνειας μιας σφαίρας είνα 4*π*R² όπου R η μέση απόσταση της Γης από τον ήλιο). Ένα απίστευτα μεγάλο ποσό ενέργειας που εξαπολύεται κάθε στιγμή από τον Ήλιο. Αν αναλογιστούμε ότι αυτό συμβαίνει για δισεκατομμύρια χρόνια, μπορούμε να φανταστούμε πόσο απλόχερα προσφέρει την ενέργειά του για να ζεστάνει το διάστημα γύρω του και μαζί με αυτό τη Γη μας. Όσο απομακρυνόμαστε απο τον Ήλιο, η επιφάνεια της θερμαινόμενης σφαίρας που τον περικλύει γίνεται όλο και μεγαλύτερη και η ζέστη που αισθανόμαστε μικρότερη, μέχρι ουσιαστικά να γίνει μηδενική σε αρκετά μεγάλη απόσταση. Αυτό δε σημαίνει ότι η ενέργειά του χάνεται, αλλά ότι απλώνεται σε μια ουσιαστικά άπειρη φανταστική επιφάνεια και είναι ανεπαίσθητη. Αυτό συμβαίνει με όλα τα άστρα και έτσι το σύμπαν είναι πλήρες από ακτινοβολία κάθε είδους. Είμαστε λοιπόν τυχεροί που βρισκόμαστε κοντά στον Ήλιο και καταφέρνουμε να κλέβουμε λίγη από την ζέστη που αυτός εκπέμπει στην απέλπιδα προσπάθειά του να ζεστάνει και να φωτίσει το απέραντο και ψυχρό διάστημα που απλώνεται προς κάθε κατεύθυνση.

Νηλ Άρμστρονγκ, ο άνθρωπος που όλοι θαυμάσαμε

Ένας άνθρωπος σύμβολο της διαστημικής εποχής, όπως συνήθως αποκαλούμε τα χρόνια μετά το τέλος της δεκαετίας του 1950, έφυγε από τη ζωή και το γεγονός αυτό προκάλεσε συγκίνηση στην παγκόσμια κοινότητα. ΄Ηταν ο αστροναύτης Νηλ Άρμστρονγκ, το όνομα του οποίου είναι συνώνυμο με το ομορφότερο επίτευγμα του ανθρώπου, όσο αφορά την εξερεύνηση του κόσμου, δηλαδή την αποστολή πληρώματος σε έναν άλλο πλανήτη πέρα από τη Γη. Είναι λίγοι όσοι μπορούν να συγκινήσουν με το θάνατό τους όλους τους ανθρώπους και αυτό γιατί λίγοι καταφέρνουν να πραγματοποιήσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους αυτά που ονειρεύονται κρυφά ή φανερά οι περισσότεροι από εμάς. Συνήθως αυτές οι ξεχωριστές προσωπικότητες είναι επιστήμονες, εξερευνητές, καλλιτέχνες και συγγραφείς. Πετυχαίνουν με κόπο και θυσίες όλα όσα ωθούν την ανθρωπότητα να κάνει μεγάλα βήματα προς τα εμπρός, κάτι που συνοψίστηκε στην περίφημη φράση που είπε ο Νηλ Άρμστρονγκ μόλις πάτησε στην επιφάνεια της Σελήνης. Σε έναν κόσμο που βασανίζεται από συνεχείς και μάταιες συρράξεις, ανισότητες, φτώχεια και είναι υποδουλωμένος στη ματαιοδοξία και την απληστία, σπανίζουν οι στιγμές που συνειδητοποιούμε ότι οι πράξεις που κατευθύνονται από την παιδική περιέργεια, που όλοι διαθέτουμε, καθώς και από τη δίψα για τη γνώση και την περιπέτεια θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να αλλάξουμε προσανατολισμό και στόχους. Μόνο έτσι μπορούμε να δρούμε ως σύνολο και να παραμερίσουμε τις διαφορές και τις μικρότητες που περιορίζουν τους ορίζοντες του μέλλοντός μας. Ο Νηλ Άρμοστρονγκ σίγουρα έζησε ένα όνειρο που για χιλιάδες χρόνια παρέμενε εγκλωβισμένο στο μυαλό απλών ανθρώπων αλλά και ποιητών και ονειροπόλων. Κατόρθωσε, με τη βοήθεια χιλιάδων άλλων ανθρώπων που δούλεψαν σκληρά, να το μετατρέψει σε χειροπιαστή πραγματικότητα. Και τι άλλο ομορφότερο υπάρχει από το να ονειρευόμαστε και να παρακινούμαστε από τα όνειρα αυτά, ώστε να τα πραγματοποιήσουμε και ταυτόχρονα να εναρμονιζόμαστε όλο και περισσότερο με τις «απαιτήσεις» του σύμπαντος από εμάς.. 

Τηλεσκόπια, τηλεσκόπια, τηλεσκόπια...

Η λέξη τηλεσκόπιο είναι συνώνυμη με την Αστρονομία και όσο η δεύτερη προκαλεί ρίγη συγκίνησης και θαυμασμού με την περιγραφή και εξήγηση των φαινομένων του διαστήματος, άλλο τόσο και το τηλεσκόπιο προκαλεί ενθουσιασμό και ιδιαίτερα συναισθήματα στους εραστές του ουρανού. ¨Ετσι οι ερασιτέχνες αστρονόμοι αναλώνονται σε πολύωρες συζητήσεις σχετικά με τον εξοπλισμό τους και ανυπομονούν να χειριστούν και να δοκιμάσουν ό,τι καινούριο και καινοτόμο σύστημα εμφανίζεται στην αγορά. Τα τηλεσκόπια ξεκίνησαν πριν απο μερικές εκατοντάδες χρόνια και ήταν δύο ειδών. Τα διοπτρικά και τα κατοπτρικά. Τα πρώτα χρησιμοποιούν φακούς μέσα από τους οποίους περνάει το φως στη συγκλίνουσα πορεία του προς την εστία και το αδηφάγο μάτι του παρατηρητή και τα δεύτερα χρησιμοποιούν κάτοπτρα, τα οποία αντανακλούν το φως στην προσπάθειά τους να το συγκεντρώσουν προς την εστία. Σήμερα υπάρχουν δεκάδες κατηγορίες και υποκατηγορίες τηλεσκοπίων  με περίεργα ονόματα, όπως Σμίντ-Κάσεγκρεν, Μακσούτοφ – Κάσεγκρεν, Ρίτσευ – Κρετιέν, Πέτζβαλ,  Σμίντ – Νιουτόνιαν και πολλά άλλα,  ονόματα που τρομάζουν συνήθως τους νέους παρατηρητές που προσπαθούν να εξοικειωθούν με τη μυστηριώδη αλλά ελκυστική ονοματολογία πριν ασχοληθούν σοβαρά με την αστρονομία. Στην πραγματικότητα όλα αυτά τα τηλεσκόπια δε χρησιμοποιούν τίποτα παραπάνω από ό,τι χρησιμοποιούσαν τα πρώτα τηλεσκόπια, δηλαδή φακούς και κάτοπτρα. Βέβαια η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι ανάγκες των αστρονόμων επέβαλαν πολύπλοκους συνδυασμούς αυτών των στοιχείων και στην προσπάθειά τους να αποσπάσουν από το  φευγαλέο παιχνίδισμα του φωτός τις περισσότερες δυνατόν πληροφορίες για τα άστρα και τους γαλαξίες που αυτό ασυναίσθητα μεταφέρει, κατάφεραν να δημιουργήσουν οπτικά όργανα που όχι μόνο αποτελούνται από εξαιρετικά μεγάλα κάτοπτρα και φακούς αλλά και μπορούν με αυτά να διακρίνουν λεπτομέρειες σε μακρυνούς γαλαξίες, που οι πρώτοι αστρονόμοι με τον πρωτόγονο εξοπλισμό τους θα θεωρούσαν εξωπραγματικές. Έτσι τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι ερασιτέχνες αστρονόμοι μπορούν να ξετρυπώνουν μυστήρια και θαύματα ανάμεσα στα άστρα με τηλεσκόπια που εντυπωσιάζουν τόσο στη θέα όσο και στα αποτελέσματα.

«Ανακοινώνουμε ότι το Curiοsity προσεδαφίστηκε επιτυχώς στον Άρη»

Η ανθρωπότητα πάντοτε αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα που έφτασαν να απειλήσουν ακόμα και την ίδια της την ύπαρξη και τη συνέχειά της στη Γη και αυτό έγινε φανερό τον αιώνα που πέρασε με τους παγκόσμιους πολέμους που αφάνισαν εκατομμύρια ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους θα προσέφεραν αν ζούσαν στην εξέλιξη των επιστημών, της τεχνολογίας, των τεχνών αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σήμερα τα προβλήματα είναι επίσης πολλά και σύνθετα, υπάρχουν όμως και στιγμές αναλαμπών που μας κάνουν να ελπίζουμε αλλά και να φανταζόμαστε ένα καλύτερο μέλλον με ευρύτερες προοπτικές για τον άνθρωπο. Απόδειξη είναι η προσεδάφιση του διαστημικού robot Curiosity στον κρατήρα Gale που ενθουσίασε την ανθρωπότητα εν μέσω πολιτικών, οικονομικών και άλλων προβλημάτων που συνεχίζουν να την βασανίζουν. Το Curiosity, που είναι ένα κινητό εργαστήριο, θα εξερευνήσει για πρώτη φορά περιοχές του πλανήτη που παλαιότερα δεν ήταν δυνατόν να   εξερευνηθούν λόγω της δυσκολίας που παρουσίαζαν κατά την προσεδάφιση. Η εξέλιξη όμως της τεχνολογίας προσεδάφισης, που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στο Curiosity, δίνει τη δυνατότητα να προσεγγιστούν δύσκολες περιοχές που όμως παρουσίαζουν το μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Για 23 μήνες το όχημα-ρομπότ θα αναλύει δείγματα από πέτρες και  έδαφος και θα επιχειρήσει να διαπιστώσει αν ο γειτονικός μας πλανήτης φιλοξένησε κάποτε μικροβιακή ζωή. Το Curiosity είναι εφοδιασμένο με εξαιρετικά εξελιγμένα όργανα και μπορεί να διανύσει μεγάλες αποστάσεις στον κρατήρα Gale. Το 1976 ήταν η χρονιά που πραγματοποιήθηκε η πρώτη προσεδάφιση ρομπότ-εργαστηρίου στον Άρη. Ήταν το Viking 1 το οποίο ακούμπησε τη σκονισμένη επιφάνεια του Άρη στις 20 Ιουλίου της χρονιάς αυτής και μεταξύ άλλων έστειλε τις πρώτες φωτογραφίες από την εξωτική επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη. Από τότε πέρασαν 36 χρόνια και μεσολάβησαν πολλές αποστολές προς τον Άρη, για να φτάσουμε στην εξίσου ιστορική στιγμή που ζήσαμε όλοι αυτό τον Αύγουστο  και να διαπιστώσουμε με τα μάτια μας πόσο λαμπρές στιγμές μπορεί να ζήσει η ανθρωπότητα, όταν θέτει στόχους, δουλεύει μεθοδικά και παραμερίζει διαφορές και μικρότητες για να ζήσει το μεγαλείο της εξερεύνησης του διαστήματος. Μιας εξερεύνησης που θα είναι ανεξάντλητη και θα μπορεί να θρέψει τη φαντασία και τα όνειρα όλων των επόμενων γενεών.

Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Κρατήρας Αριζόνας

Το τηλεσκόπιο αλλά και η διαστημική εποχή έχουν συμβάλει μεταξύ άλλων στην αλλαγή προοπτικής με την οποία αντιμετωπίζουμε τη θέση της Γης στο σύμπαν καθώς και την ανθρώπινη ζωή μέσα στο οικοσύστημα του πλανήτη μας. Ποτέ άλλοτε δεν ήταν φανερή, όσο είναι στις μέρες  μας, η πραγματική θέση που έχει ο πλανήτης μας μέσα στο σύμπαν. Όταν το τηλεσκόπιο μας αποκάλυψε τους άλλους πλανήτες και διαπιστώσαμε ότι αυτοί έχουν πολλές ομοιότητες με τη Γη, όπως ότι διαθέτουν πολύχρωμα σύννεφα, ενεργά και μη ηφαίστεια, κοίτες που κάποτε διατρέχονταν από αρχαίους ποταμούς, λευκούς πάγους από νερό και διοξείδιο του άνθρακα στους πόλους τους ακόμα και παραμυθένια και εντυπωσιακά σέλας, νιώσαμε ότι η μοναδικότητα της Γης πλαισιώνεται από άλλους κόσμους που μοιάζουν με αυτή αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να την ξεπεράσουν γιατί απλώς διαθέτουν κάποια από τα χαρακτηριστικά του υδάτινου πλανήτη μας. Τί συμβαίνει όμως όταν η Γη «αντιγράφει» τους άλλους πλανήτες; Όταν διαπιστώθηκε ότι ο μεγάλος κρατήρας της Αριζόνα ήταν αποτέλεσμα της πτώσης κάποιου αστεροειδούς στο μακρινό παρελθόν, σίγουρα θα ήταν ένα μεγάλο σοκ για τους επιστήμονες αλλά και τους υπόλοιπους ανθρώπους. Στα επόμενα χρόνια ανακαλύφθηκαν τα ίχνη και άλλων κρατήρων που παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της Γης να τα καλύψει με τη διαβρωτική δράση του αέρα, του νερού και των τεκτονικών κινήσεων, αυτά κατάφερναν να μαρτυρούν το ότι και η Γη υπόκειται στους ίδιους νόμους που διέπουν και τους άλλους πλανήτες και όπως αυτοί μοιάζουν με το δικό μας κόσμο έτσι και ο πλανήτης μας μοιάζει με αυτούς και τα εξωτικά χαρακτηριστικά των μακρινών σωμάτων μπορούν πολύ εύκολα να συναντιούνται και στο δικό μας. Αυτή η αλλαγή προοπτικής συναντιέται και αλλού, όπως στη μελέτη της καταγωγής του ανθρώπου, όπου η εξελικτική θεωρία παρουσιάζεται εξίσου θορυβώδης και αποκαλυπτική και μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον άνθρωπο σε σχέση με τα άλλα πλάσματα. Στην πραγματικότητα δεν ανακαλύπτουμε «νέους κόσμους» αλλά διαλύονται τα σύννεφα της άγνοιας και των λοιπών ματαιοδοξιών που μας εμπόδιζαν για χρόνια να συλλάβουμε την ενιαία πραγματικότητα που μας πλαισιώνει και η οποία, όταν την κατανοήσουμε και τη δεχτούμε, μας βοηθάει ώστε να γίνουμε πιο διαλλακτικοί και να νιώσουμε πιο έντονα την ενότητά μας με τους άλλους οργανισμούς εδώ στη Γη αλλά και με τους απρόσιτους κόσμους πέρα από τη Γη.

Το Πλουτώνιο σύστημα επεκτείνεται!

Credit: NASA/ESA/M. Showalter (SETI Institute)

Όταν ο Clyde Tombaugh ανακάλυψε τον Πλούτωνα πριν από 82 χρόνια, δε θα είχε περάσει από το νου του ότι το ασθενές φως του θα έκρυβε ένα σύστημα από 6 τουλάχιστον σώματα, δηλαδή τον Πλούτωνα και 5 δορυφόρους. Κι αυτό γιατί  ένας νέος δορυφόρος προστέθηκε στην οικογένεια του Πλούτωνα μετά την επισήμανση που έγινε σε φωτογραφία του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble. Οι 5 δορυφόροι περιστρέφονται σε τροχιές που θυμίζουν ρωσικές κούκλες, καθώς η μία περικλείει την άλλη με ομοιόμορφο τρόπο. Οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι όλοι οι δορυφόροι είναι το αποτέλεσμα κάποιας σύγκρουσης του Πλούτωνα με κάποιο άλλο σώμα της μακρινής ζώνης του Kuiper πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτή η ανακάλυψη είναι σημαντική και για ένα πρακτικό λόγο. Το διαστημόπλοιο New Horizons κατευθύνεται προς τον Πλούτωνα, όπου θα φτάσει μέχρι το 2015. Το σκάφος θα περάσει από τον Πλούτωνα με ταχύτητα 48.000 χλμ/ώρα και αυτό σημαίνει ότι ακόμα και μια σύγκρουση με ένα μικρό σώμα θα μπορούσε να συντρίψει το εξερευνητικό διαστημόπλοιο. Έτσι οι επιστήμονες χρησιμοποιώντας τη γνώση αυτή θα κατευθύνουν κατάλληλα το σκάφος στο πιθανώς αφιλόξενο Πλουτώνιο σύστημα. Ο πρώτος δορυφόρος του Πλούτωνα ανακαλύφθηκε το 1978 και ονομάστηκε Χάροντας. Ακολούθησαν η Nix και Hydra καθώς και το φεγγάρι με το ψυχρό όνομα P4 για να συμπληρωθεί με τον 5^ο δορυφόρο που προσωρινά πήρε το όνομα S/2012 (134340) 1. Ο Πλούτωνας είναι μέλος της ζώνης του Kuiper, της πλέον άγνωστης περιοχής του ηλιακού μας συστήματος, και αν σκεφτεί κανείς τη μεταμόρφωση του Πλούτωνα από ένα μοναχικό πλανήτη σε ένα μικρό ηλιακό σύστημα θα πρέπει να περιμένουμε την ανακάλυψη και άλλων εντυπωσιακών και εξωτικών κόσμων στις παρυφές του πλανητικού συγκροτήματος του Ήλιου. Ο χρόνος θα δείξει!

Πιθανό «νέο» άστρο στον Τοξότη!

(Το Nova φαίνεται στο κέντρο της φωτογραφίας) 

 E. Guido / G. Sostero / N. Howes

Τα άστρα του ουράνιου θόλου δείχνουν αμετάβλητα για πολλά χρόνια και ελάχιστες είναι οι φορές που κάποια σημαντική αλλαγή καταγράφεται από τους ανθρώπους. Γι’ αυτό το λόγο κάθε νέο άστρο αντιμετωπίζεται πάντοτε με ενθουσιασμό και είναι μια ευκαιρία για παρατήρηση και επιστημονική μελέτη που δε θα πρέπει να πάει χαμένη. Έτσι τις τελευταίες μέρες οι αστρονόμοι είναι απασχολημένοι με ένα «Νέο» άστρο (Nova) το οποίο ανακαλύφθηκε στον αστερισμό του Τοξότη. Μάλιστα η λαμπρότητά του (9ο μέγεθος) επιτρέπει σε ερασιτέχνες αστρονόμους με μικρά τηλεσκόπια να ρίξουν μια ματιά στο νέο μέλος του αστερισμού αυτού που ξεπήδησε από την αφάνεια, για να διεκδικήσει λίγο χώρο ανάμεσα στα άστρα του πολυπληθούς αυτού συγκροτήματος.  Το «Νέο» άστρο ανακαλύφθηκε ανεξάρτητα από δύο Ιάπωνες παρατηρητές, τους Koichi Itagaki και Yukio Sakurai.  Το ίχνος του εντοπίστηκε σε εικόνες που οι δύο αστρονόμοι τράβηξαν με το φωτογραφικό τους εξοπλισμό. Καθώς κυλάει ο χρόνος νέες παρατηρήσεις και μετρήσεις συσσωρεύονται αλλά οι αστρονόμοι δεν είναι σίγουροι για το αν το εν λόγω άστρο είναι πραγματικό Nova. Αυτό γιατί Ούγγροι αστρονόμοι κατέγραψαν το φάσμα του αλλά δεν εντόπισαν σε αυτό ισχυρές γραμμές εκπομπής, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές για τα άστρα τύπου Nova. Έτσι συμπέραναν, αν και ακόμη είναι νωρίς, ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για άστρο που ονομάζεται «Νάνος Νova». Ο «επισκέπτης» βρίσκεται 2 μοίρες βορειοδυτικά του όμορφου «Τρισχιδούς» νεφελώματος σε μια περιοχή του Τοξότη χωρίς τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό άστρων που τον χαρακτηρίζει. Τα άστρα NOVA παρουσιάζονται όταν αναφλέγεται το υδρογόνο που συσσωρεύεται στην επιφάνεια ενός λευκού νάνου, με αποτέλεσμα την ανεγξέλεγκτη αλυσιδωτή πυρηνική σύντηξη και την ξαφνική αύξηση της λαμπρότητας του άστρου που συνήθως δεν είναι ορατό. Η ονομασία «NOVA» δόθηκε από τον ιδιοφυή παρατηρητή του ουρανού Tycho Brahe το 1572. Η μικρή διάρκεια της ανθρώπινης ζωής αποδεικνύεται πως δεν είναι ικανή για να αποκαλύψει την ένταση και μεταβλητότητα που κρύβεται στα φαινόμενα του διαστήματος και που περιστασιακά γινόμαστε μάρτυρές τους.

Η τέχνη και η τεχνική της παρατήρησης

www.andromedachild.com

Στις μέρες μας υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να εκμεταλλευτούμε τις δυνατότητες που μας προσφέρει το τηλεσκόπιο. Είτε το χρησιμοποιούμε για παρατήρηση είτε για φωτογράφηση ή ακόμα και για να πραγματοποιήσουμε κάποια επιστημονική μελέτη, μας δίνει απεριόριστες δυνατότητες για να εκτιμήσουμε την ομορφιά του σύμπαντος που μας πολιορκεί και μας σαγηνεύει με τα ατελείωτα σε αριθμό αντικείμενα που περιλαμβάνει. Αν μας αρέσει η παρατηρησιακή αστρονομία, υπάρχουν πάντα τρόποι να την εξασκήσουμε πιο σωστά και να αντλήσουμε από αυτή περισσότερες συγκινήσεις. Μερικές συμβουλές για τη σωστότερη παρατήρηση με τηλεσκόπιο είναι οι ακόλουθες:

• Αν χρησιμοποιούμε χάρτες, θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς αναπαριστούν τον ουρανό και τι αντιπροσωπεύουν τα διάφορα σύμβολα σε αυτούς.
• Πριν βρεθούμε κάτω από τον νυχτερινό ουρανό, θα πρέπει να έχουμε μελετήσει τους χάρτες και να έχουμε από πριν εντοπίσει σε αυτούς όλα τα ενδιαφέροντα αντικείμενα προς παρατήρηση.
• Η λίστα των αντικειμένων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη, διότι για να παρατηρήσουμε σωστά κάποιο από αυτά, θα χρειαστούμε αρκετή ώρα. Οι 10 γαλαξίες που μπορεί να επιθυμούμε να παρατηρήσουμε στον αστερισμό της Παρθένου δεν είναι ρεαλιστικός αριθμός, αν δε σκοπεύουμε να καθήσουμε κάτω από τα άστρα για πολλή ώρα.
• Κάθε ενδιαφέρον αντικείμενο θα πρέπει να συνοδεύεται από σύντομο κείμενο με τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του, ώστε να μη χρειάζεται να ψάχνουμε στο σκοτάδι πληροφορίες σε βιβλία και καταλόγους.
• Μετακινούμε το τηλεσκόπιο από τον ένα στόχο στον άλλο συγκρίνοντας προσεκτικά το πεδίο μας με τους χάρτες και ομαδοποιώντας τα άστρα σε διάφορα σχήματα (τρίγωνα, τετράγωνα, ευθείες), ώστε να είναι ευκολότερη η σύγκριση.
• Παρατηρούμε με προσοχή κάθε αντικείμενο, για να εντοπίσουμε σε αυτό αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά που μπορεί να μην περιγράφουν τα βιβλία.
• Η παρατήρηση είναι εκτός των άλλων μια διανοητική εμπειρία. Αναλογιζόμαστε τη σημασία της απόστασης ή της λαμπρότητας ενός άστρου συγκρίνοντάς τη με την απόσταση ή τη λαμπρότητα του Ήλιου.

Τέλος θα πρέπει να είμαστε συγκεντρωμένοι κατά τη διάρκεια της παρατήρησης και να  μην ξεχνούμε ότι, επειδή  είναι μια χαλαρωτική δραστηριότητα, μπορεί να ξοδέψουμε την περισσότερη ώρα σκεφτόμενοι άσχετα θέματα παρά παρατηρώντας..

«Κρυφακούoντας» το σύμπαν

Η ατμόσφαιρα της Γης εμποδίζει το μεγαλύτερο μέρος της ακτινοβολίας των ουράνιων αντικειμένων  να φτάσει στην επιφάνειά της. Έτσι, τα ζώα και τα φυτά μπορούν να επιβιώνουν για εκατομμύρια χρόνια προστατευμένα από θανατηφόρες ακτινοβολίες, όπως οι ακτίνες - Χ και η υπεριώδης ακτινοβολία. Αντίθετα τα ραδιοκύματα ενώ μπορούν και διαπερνούν την ατμόσφαιρα δεν είναι επικίνδυνα για τα έμβια πλάσματα. Οι αστρονόμοι παρακολουθούν εδώ και δεκαετίες τον ουρανό και τις διάφορες ραδιοπηγές με δεκάδες ραδιοτηλεσκόπια χρησιμοποιώντας τεχνικές, όπως η συμβολομετρία, η οποία επιτυγχάνεται με τη σύνδεση πολλών μικρότερων ραδιοτηλεσκοπίων έτσι ώστε να δρούν σαν ένα ενιαίο πανίσχυρο όργανο. Πριν 20 χρόνια οι ραδιοαστρονόμοι οραματίστηκαν ένα γιγαντιαίο τηλεσκόπιο που θα αποτελούνταν από χιλιάδες μικρότερα τηλεσκόπια διασκορπισμένα σε διάφορες ηπείρους και τα οποία συνολικά θα είχαν την ισχύ ενός ραδιοτηλεσκοπίου με μέγεθος δίσκου 1 τετραγωνικό χιλιόμετρο. Στο πρόγραμμα ενδιαφέρονται να συμμετέχουν η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Κίνα, η Ιταλία και άλλες χώρες. Αποφασίστηκε το σύμπλεγμα των τηλεσκοπίων να κατασκευασθεί στη Νότια Αφρική και την Αυστραλία, δηλαδή σε χώρες με μεγάλες ανοιχτές εκτάσεις χωρίς ραδιο-παρεμβολές και οι οποίες είναι φιλικές προς την Αστρονομία. Τα ραδιοτηλεσκόπια θα περιλαμβάνουν κλασικές αντένες, διατάξεις χαμηλής συχνότητας όπως και διατάξεις μεσαίας συχνότητας, έτσι ώστε να καλύπτεται ένα εύρος συχνοτήτων από 70 MHz έως 10 GHz. Η νέα αυτή διάταξη θα έχει 50 φορές μεγαλύτερη ευαισθησία και 10.000 φορές καλύτερη απόδοση από τις καλύτερες υπάρχουσες διατάξεις. Με τη βοήθεια αυτού του ραδιοτηλεσκοπίου οι επιστήμονες θα προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν ερωτήματα που αφορούν στη δημιουργία των πρώτων άστρων και γαλαξιών, να χαρτογραφήσουν 1 δισεκατομμύριο γαλαξίες και να ερμηνεύσουν το ρόλο που παίζει η σκοτεινή ενέργεια στην επιτάχυνση του σύμπαντος. Το γιγαντιαίο αυτό ραδιοτηλεσκόπιο θα είναι τόσο ισχυρό, ώστε να μπορεί να ανιχνεύσει ένα radar αεροδρομίου σε έναν πλανήτη 50 έτη φωτός μακριά. Μπορεί να φανταστεί κανείς  τι λογής ανακαλύψεις περιμένουν τους αστρονόμους αλλά και τους ενδιαφερόμενους πολίτες της Γης τις επόμενες δεκαετίες.

Η έκλειψη του Ήλιου από την Αφροδίτη

Διάβαση Αφροδίτης του 2004
 Φωτογραφίες - Animation: Απόστολος Ευαγγελόπουλος

Ένα από τα θεαματικότερα φαινόμενα του ουρανού θα πραγματοποιηθεί στις 6 Ιουνίου, σχεδόν 8 χρόνια μετά το τελευταίο αντίστοιχο που έγινε στις 8 Ιουνίου του 2004. Πρόκειται για τη διάβαση του πλανήτη Αφροδίτη μπροστά από το δίσκο του Ήλιου που μπορεί να παρατηρηθεί με τη χρήση τηλεσκοπίου και κατάλληλου φίλτρου για την προστασία του παρατηρητή από την εκτυφλωτική λάμψη του άστρου μας. Η Ελλάδα δε θα είναι αυτή τη φορά από τις καλύτερες περιοχές για την παρατήρηση του φαινομένου σε σύγκριση με τη διάβαση του 2004. Αντίθετα οι καλύτερες περιοχές για το 2012 είναι ο Δυτικός Ειρηνικός Ωκεανός, η Αυστραλία και η Ανατολική άκρη της Ασίας. Οι διαβάσεις συμβαίνουν σε ζεύγη και το επόμενο τέτοιο ζεύγος δε θα συμβεί παρά το Δεκέμβριο του 2117 και το Δεκέμβριο του 2125. Έτσι η φετινή διάβαση της Αφροδίτης είναι και η τελευταία ευκαιρία για τους σημερινούς κατοίκους της Γης, ώστε να απολαύσουν αυτόν τον εντυπωσιακό εναγκαλισμό των δύο σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος. Η διάβαση της Αφροδίτης δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια έκλειψη του Ήλιου, όχι όμως από τη Σελήνη, αλλά από το δεύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Επειδή όμως η Αφροδίτη βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη Σελήνη, παρατηρούμε τη μικρή σιλουέτα της να ταξιδεύει μπροστά από τον λαμπρό δίσκο του Ηλιου. Αυτή η διαδρομή της Αφροδίτης είναι όμως ιδιαίτερα εντυπωσιακή ζώντας τη μέσα από το τηλεσκόπιο, όπως φαίνεται και στην προσομοίωση πάνω αριστερά που είναι ουσιαστικά η σύνθεση φωτογραφιών που τραβήχτηκαν κατά τη διάρκεια του φαινομένου του 2004. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον παρατηρητή το περίγραμμα του δίσκου της Αφροδίτης, ο οποίος είναι πολύ μικρότερος από αυτόν του Ήλιου και εντελώς μαύρος αφού βλέπουμε την πλευρά του πλανήτη που δε φωτίζεται από το άστρο μας. Όι αντιθέσεις αυτές τονίζουν τον δίσκο της Αφροδίτης και δημιουργούν μια ασυνήθιστη εντύπωση που είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς, όπως είναι δύσκολο να περιγράψει κάποιος την εντύπωση μιας ολικής ηλιακής έκλειψης. Είναι γεγονός ότι το ηλιακό μας σύστημα διέπεται από νόμους και φαινόμενα που δεν μπορούν παρά να συναρπάζουν τους ανήσυχους και περίεργους κατοίκους του. Καλή παρατήρηση!

Η « γωνιά » μας στον γαλαξία και η πορεία μας μέσα σε αυτόν..

Ο Ήλιος, όπως και οι άλλοι πλανήτες του συστήματός μας, δεν αποτελούν τους μοναδικούς μας γείτονες στο κοντινό διάστημα. Αντίθετα αυτή η ομάδα των άστρων και πλανητών, που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε, γειτονεύει με περίπου 200 άστρα τα οποία βρίσκονται σε ακτίνα 50 έτη φωτός από τον ήλιο μας. Επιπλέον, αυτή η αστρική  συνοικία βρίσκεται στην άκρη της λεγόμενης σπείρας του «Ωρίωνα», μιας από τις σπείρες του γαλαξία μας, και απέχει περίπου 27.000 έτη φωτός από το υπέρλαμπρο κέντρο του γαλαξία ταξιδεύοντας γύρω από αυτό, αιχμαλωτισμένη από τη βαρύτητά του, όπως και όλα τα υπόλοιπα άστρα του γιγαντιαίου αυτού κοσμικού συγκροτήματος. Το ηλιακό μας σύστημα έχει βέβαια τη δική του πορεία μέσα στον γαλαξία με κατεύθυνση προς το άστρο Βέγα και με γωνία 60 μοίρες ως προς το κέντρο του γαλαξία. Αυτή η κίνηση υπόκειται σε διαταραχές που οφείλονται στις σπείρες του γαλαξία και άλλες συγκεντρώσεις μάζας, αλλά είναι σε γενικές γραμμές ελλειπτική. Ο Ήλιος οδηγεί έτσι την οικογένειά του σε ένα μακρύ ταξίδι γύρω από το κέντρο του γαλαξία που διαρκεί 225-250 εκατομμύρια χρόνια (γαλαξιακό έτος) και κατά τη διάρκειά του συναντά κάθε είδους άστρα και νεφελώματα που οι άνθρωποι λόγω της σύντομης παρουσίας τους στη Γη, τις τελευταίες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, δεν μπορούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους. Αν όμως σκεφτεί κανείς ότι η ταχύτητα του Ήλιου σε αυτή την πορεία μέσα στο γαλαξία είναι περίπου 220 χλμ το δευτερόλεπτο, τότε ένας άνθρωπος που ζει 80 χρόνια θα έχει διανύσει ως επιβάτης του ηλιακού μας συστήματος στον ωκεανό των γαλαξιακών σπειρών μια όχι ευκαταφρόνητη απόσταση, αφού μόνο σε 8 μέρες θα έχει καλύψει την απόσταση Γης – Ήλιου, δηλαδή 150.000.000 χιλιόμετρα. Άραγε τι είδους συναντήσεις επιφυλάσσουν οι άγνωστες περιοχές του γαλαξία για τον Ήλιο και τους ακολούθους του στους επόμενους μήνες του γαλαξιακού έτους και ποιες συνέπειες θα έχουν για τα πλάσματα που κατοικούν στον πλανήτη Γη τα απρόβλεπτα αστρικά φαινόμενα που καιροφυλακτούν στους αχαρτογράφητους υφάλους του γαλαξία...;

Μια «γέφυρα» στην άκρη του σύμπαντος

Credit: ESA/NASA/JPL-Caltech/CXC/McGill Univ.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel ανακάλυψε ένα νηματοειδή σχηματισμό που περιέχει δισεκατομμύρια άστρα και ενώνει σαν γέφυρα δύο σμήνη γαλαξιών. Τα δύο αυτά σμήνη μαζί με ένα τρίτο θα ενωθούν στο μακρυνό μέλλον για να σχηματίσουν ένα υπερσμήνος γαλαξιών, που θα αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες δομές στο σύμπαν. Η λαμπερή γέφυρα που ενώνει τα δύο σμήνη αποτελεί μια καλή ευκαιρία για τους αστρονόμους, ώστε να κατανοήσουν πώς οι γαλαξίες εξελίσσονται και συγχωνεύονται σε υπερσμήνη. Η «φωταγωγημένη» γέφυρα έχει μήκος 8 εκατομμύρια έτη φωτός, περιέχει εκατοντάδες γαλαξίες και βρίσκεται σε απόσταση 7 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Το τηλεσκόπιο Herschel φωτογραφίζοντας το μακρυνό σύμπαν στο υπέρυθρο, ανακάλυψε τη γέφυρα που αιωρείται στο διαγαλαξιακό κενό μεταξύ των δύο σμηνών. Αυτό ήταν αδύνατο να γίνει με  οπτικά τηλεσκόπια, αφού η διαστρική σκόνη κρύβει το φως των άστρων. Όμως η θέρμανσή της από τα άστρα που κρύβονται μέσα και πίσω από αυτή είναι ορατή στο υπέρυθρο και έτσι μπορεί να συμπεράνει κανείς την ύπαρξη μεγάλου αριθμού άστρων υπεύθυνων για την υψηλή θερμοκρασία που παρατηρείται.  Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι η έντονη δραστηριότητα στη γαλαξιακή γέφυρα έχει σαν αποτέλεσμα τη γέννηση άστρων με συνολική μάζα 1000 ηλιακών μαζών, τη στιγμή που στον γαλαξία μας σχηματίζονται κάθε χρόνο άστρα με μάζα ίση με μία ηλιακή μάζα. Αυτή η ανεξέλεγκτη παραγωγή νέων άστρων οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεγάλη πυκνότητα που παρατηρείται στη διαγαλαξιακή γέφυρα. Οι παρατηρήσεις του υπερσμήνους RCS2319, όπως είναι γνωστό το αντικείμενο μελέτης του Herschel, θα βοηθήσουν στην  κατανόηση των καθοριστικών παραγόντων για την πορεία της ζωής ενός γαλαξία και συγκεκριμένα για το αν σημαντικότερος παράγοντας είναι η κληρονομικότητα (μάζα) ή το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται ο γαλαξίας. Οι σημερινές δομές θα αποτελέσουν στο μέλλον ένα κολοσσιαίο υπερσμήνος που θα θυμίζει το μεγάλο υπερσμήνος στον αστερισμό της Κόμης της Βερενίκης, το οποίο μπορούμε να παρατηρήσουμε την άνοιξη από τη Γη.

Οι αστερισμοί και ο ανθρώπινος πολιτισμός

http://www.astronoo.com

Από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του ανθρώπου πάνω στη Γη, όταν ο βραδινός ουρανός ήταν απαλλαγμένος από τη φωτορύπανση και τη μόλυνση, που στις μέρες μας κυριαρχούν και όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές κοινωνίες και οι πόλεις απλά δεν υπήρχαν, δημιουργήθηκε μια στενή σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του αστρικού κόσμου. Έτσι με το καιρό οι πρόγονοί μας έμαθαν να ομαδοποιούν τα άστρα σε αστερισμούς οι οποίοι πλέον αντικατόπτριζαν τη ζωή και τις εμπειρίες των πλασμάτων της Γης. Οι αστερισμοί αντικατέστησαν την αταξία των άστρων και το στερέωμα έγινε πιο οικείο για τους ανθρώπους.  Καθώς οι εποχές έφερναν στο προσκήνιο διαφορετικούς αστερισμούς, οι άνθρωποι έμαθαν να συσχετίζουν την κάθε εποχή και τον κάθε μήνα με διαφορετικούς αστερισμούς και να τους υποδέχονται με χαρά και ικανοποίηση αισθανόμενοι την ισορροπία που υπήρχε μεταξύ της Γης και του ουρανού και την ασφάλεια που αυτή υποδήλωνε. Ο ουρανός πλέον ήταν μέρος της ζωής και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων, αφού προειδοποιούσε για την άφιξη των δύσκολων εποχών ή για τις αγροτικές εργασίες που θα έπρεπε να γίνουν. Σήμερα έχουν αλλάξει πολλά στην οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών και η βιομηχανική επανάσταση  αλλά και η αστικοποίηση έχουν επηρεάσει τη σχέση του ανθρώπου με τον ουρανό. Οι κάτοικοι των πόλεων έχουν χάσει την προαιώνια σχέση με τον ουράνιο θόλο και δεν αναγνωρίζουν τους αστερισμούς αλλά ούτε και μπορούν να τους συσχετίσουν με την αλλαγή των εποχών. Έτσι, η σύγχρονη αστική ζωή με την απόστασή της από τη φύση στερεί από τους ανθρώπους όχι μόνο την αναγνώριση του κύκλου των εποχών και των εμπειριών που αυτός προσφέρει αλλά και της εναλλαγής των αστερισμών, η οποία δημιουργεί τα ίδια αισθήματα και εμπειρίες σε όσους τη συνειδητοποιούν. Οι ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι είναι βεβαίως αυτοί που διατηρούν μία ουσιαστική επαφή με τους αστερισμούς και μπορούν να διατηρήσουν την προαιώνια κληρονομιά αυτής της σχέσης με το να διαδώσουν τη γνώση του νυχτερινού ουρανού και των αστερισμών του αλλά και της αρμονίας και συναισθηματικής πληρότητας που αυτός προκαλεί σε όσους επιθυμούν να τον εντάξουν στην πορεία της ζωής τους.    

Η πορεία της Αφροδίτης προς την αγκαλιά του Ήλιου

Photo: Sky & Telescope

Ο Aποσπερίτης κυριαρχεί στον απογευματινό ουρανό τους τελευταίους μήνες ομορφαίνοντας τα ανοιξιάτικα βράδυα με τη μοναδική του λάμψη. Η βασιλεία του όμως μεταξύ των σωμάτων του γήινου στερεώματος δε θα διαρκέσει για πολύ ακόμα, καθώς τον Μάϊο θα αρχίσει σταδιακά να πλησιάζει τον Ήλιο (όπως φαίνεται από τη Γη) και συνεπώς θα παραμένει στο νυχτερινό ουρανό όλο και μικρότερο χρονικό διάστημα μετά τη δύση του φωτοδότη του πλανητικού μας συστήματος. Όμως για τους παρατηρητές με τηλεσκόπια αυτή είναι ίσως η καλύτερη χρονική στιγμή για να απολαύσουν τα θέλγητρα της Αφροδίτης, καθώς τότε οι διαστάσεις της είναι οι μεγαλύτερες και εμφανίζεται σαν μισοφέγγαρο, ακριβώς όπως φαίνεται από τη Γη η Σελήνη, όταν είναι μερικών ημερών. Ξεκινώντας την 1^η Μαϊου η Αφροδίτη αποκτά τη μεγαλύτερη λαμπρότητά της, η οποία ξεπερνά αυτή του Σείριου κατά 20 φορές, δίνοντάς της μια εκθαμβωτική λάμψη που επισκιάζει κάθε επίδοξο μέλος του ηλιακού μας συστήματος ή του μακρινού σύμπαντος που θα ήθελε να την προκαλέσει. Είναι τέτοια η θέση του δεύτερου πλανήτη τις πρώτες μέρες του μήνα, ώστε για χώρες όπως η Ελλάδα φαίνεται περίπου 28 μοίρες πάνω από τον ορίζοντα κατά το λυκόφως και δε δύει παρά 3,5 ώρες μετά τη δύση του ήλιου γύρω στις 11:30.  Η δόξα της όμως είναι πρόσκαιρη, αφού είναι τέτοια η πορεία της προς τον Ήλιο, ώστε μέχρι το τέλος του μήνα να έχει υποχωρήσει τόσο πολύ που να απέχει σχεδόν 6 μοίρες από αυτόν και να δύει ουσιαστικά αμέσως μετά από το άστρο της ημέρας. Παρά το γεγονός ότι σταδιακά ο δίσκος της θα γίνεται όλο και λεπτότερος, η λαμπρότητά της θα είναι σχετικά μεγάλη εξαιτίας του ότι θα πλησιάζει τη Γη και κατά συνέπεια αυτός θα φαίνεται μεγαλύτερος. Έτσι στις 20 Μαϊου η λεπτή Αφροδίτη θα διαγράφει στον ουρανό 51 δεύτερα της μοίρας κάνοντας τον δίσκο της ορατό όχι μόνο σε όσους την κοιτούν με κυάλια, αλλά και σε όσους έχουν εξαιρετική όραση.  Αυτή η μεγαλειώδης πορεία της θα ολοκληρωθεί με τη διάβασή της - μερικώς ορατή από την Ελλάδα - μπροστά από το δίσκο του Ήλιου (όταν ουσιαστικά θα βρίσκεται ανάμεσα στη Γη και τον Ηλιο) που θα πραγματοποιηθεί στις 6 Ιουνίου και που θα είναι η μοναδική ευκαιρία για όσους θέλουν να παρατηρήσουν με το τηλεσκόπιό τους αυτό το μοναδικό φαινόμενο, αφού το επόμενο θα συμβεί μακρυά στο μέλλον, όταν κανένας από εμάς δε θα βρίσκεται στη ζωή για να το απολαύσει.

Η γιγαντιαία μαγνητόσφαιρα του Δία

wikipedia

Μία από τις μεγαλύτερες δομές στο ηλιακό μας σύστημα είναι η μαγνητόσφαιρα του πλανήτη Δία. Αυτή δημιουργεί μια κοιλότητα μέσα στην ηλιόσφαιρα, δηλαδή στον ηλιακό άνεμο από φορτισμένα σωματίδια που εκλύονται από τον Ήλιο και λούζουν ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα. Η μαγνητόσφαιρα του Δία είναι γιγαντιαίων διαστάσεων και μάλιστα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη δομή μέσα στο ηλιακό σύστημα, αφού εκτείνεται 7 εκατομμύρια χλμ. από το Δία προς την κατεύθυνση του Ήλιου και ως την τροχιά του Κρόνου προς την αντίθετη κατεύθυνση στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα. Μάλιστα το μέγεθός της είναι τέτοιο που ολόκληρος ο Ήλιος μαζί με το στέμμα του χωράνε άνετα σ’ αυτή. Αν μπορούσαμε να τη δούμε από τη Γη με γυμνό μάτι, τότε η μαγνητόσφαιρα του Δία θα καταλάμβανε χώρο 5 φορές μεγαλύτερο από αυτόν της πανσελήνου και ας είναι τόσο μακριά από τη Γη. Η ύπαρξή της οφείλεται στην κίνηση αγώγιμου υλικού στον εξωτερικό πυρήνα του πλανήτη, αλλά σε αντίθεση με τη Γη αυτό το υλικό δεν είναι νικέλιο και σίδηρος αλλά μεταλλικό υδρογόνο. Το μαγνητικό πεδίο του Δία έγινε αντιληπτό από παρατηρήσεις σε ραδιοκύματα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και επιβεβαιώθηκε από το διαστημόπλοιο Πρωτοπόρος 10  το 1973. Το μαγνητικό πεδίο του Δία είναι η πηγή για το βόρειο και νότιο Σέλας που παρατηρείται στους πόλους του πλανήτη και μάλιστα είναι συνεχές σε αντίθεση με αυτό της Γης που παρατηρείται, όταν υπάρχει έξαρση της ηλιακής δραστηριότητας. Η ισχύς του αποδείχθηκε μεγαλύτερη από ό,τι περίμεναν οι επιστήμονες να μετρήσουν με τα όργανα των δύο διαστημοπλοίων Πρωτοπόρος και μάλιστα το Πρωτοπόρος 11 έχασε σχεδόν όλες τις φωτογραφίες της Ιούς εξαιτίας της παρεμβολής του πεδίου αυτού. Είναι εντυπωσιακό το ότι τέτοιες δομές υπάρχουν στο ηλιακό μας σύστημα και είχαμε άγνοια για την υπαρξή τους μέχρι πρίν λίγα χρόνια. Ποιος ξέρει τι αλλα μυστικά υπάρχουν στο βασίλειο του Ήλιου, τα οποία περιμένουν υπομονετικά για να μας εκπλήξουν τα επόμενα χρόνια της εξερεύνησης του ηλιακού συστήματος.

Η απλότητα του έναστρου ουρανού

ironmouse86.deviantart.com

Η απλότητα κρύβεται συνήθως πίσω από κάθε τι που μας συγκινεί και μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε τι είναι αυτό που πραγματικά μετράει στην εφήμερη ζωή μας στο μικρό μπλε πλανήτη. Ο έναστρος ουρανός κρύβει και αυτός μια απλότητα που δεν περνά απαρατήρητη από κανέναν, που διακατέχεται από την επιθυμία να την αναγνωρίσει σε κάθε εκδήλωσή του. Πραγματικά τα φωτεινά σημεία στον σκούρο σαν μελάνι ουρανό, που ονομάζουμε άστρα, είναι ίσως η πιο απλή λύση που βρήκε το σύμπαν για να μεταδώσει τη μαγεία που κρύβει μέσα στα σπλάχνα του. Θα έλεγε κανείς ότι τα πολύχρωμα νεφελώματα που απλώνονται σαν πέπλα στις γειτονιές του γαλαξία μας και αλλού, καθώς και οι άπειροι άλλοι γαλαξίες με το εκθαμβωτικό τους μεγαλείο και την αιωνιότητα που χαρακτηρίζει την ύπαρξή τους,  είναι οι καλύτεροι λόγοι για να εκτιμήσει κανείς την αξία του Κόσμου. Όμως τι άλλο γοητεύει περισσότερο από τα χιλιάδες φωτεινά σημεία, το καθένα με διαφορετική λαμπρότητα, που αραδιασμένα στον ουρανό σε τυχαία σχήματα προκαλούν τους ανθρώπους να τα οργανώσουν σε αστερισμούς με τη βοήθεια της φαντασίας τους; Υπάρχει κάτι πιο ωραίο από το να τα παρακολουθεί κανείς για ώρες, καθισμένος σε μια πολυθρόνα ένα ανοιξιάτικο βράδυ; Θα μπορούσε ο ουρανός να είναι φτιαγμένος διαφορετικά, ώστε τα άστρα να μη δημιουργούν τη συγκεκριμένη αυτή αντίθεση του φωτός μέσα στο σκοτάδι και να μην είναι σημεία αλλά να έχουν κάποιο άλλο σχήμα; Ίσως να υπάρχει μια καλύτερη λύση αλλά αρκούμαστε σε αυτή που μας προσφέρει η φαντασία του σύμπαντος. Οι άνθρωποι παρασυρόμαστε από την εκθαμβωτική πανδαισία των εικόνων της ημέρας και της καθημερινότητάς μας, αλλά κάθε ξάστερο βράδυ μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τη σχέση μας με το υπόλοιπο σύμπαν και να πάρουμε ένα μάθημα από την απλότητα του σύμπαντος και να την εφαρμόσουμε και στη δική μας ζωή.