Εξερευνώντας το κοντινό διάστημα με αερόστατο

Josh Taylor and Anthony Stirk
(UK High Altitude Society)

Θα ακουγόταν ίσως αστείο αν κάποιος ήθελε να φωτογραφήσει τη Γη από το ύψος των 35 χιλιάδων μέτρων, αλλά αυτό είναι πλέον δυνατό με μικρό σχετικά κόστος και αφιερώνοντας λίγο από τον ελεύθερο χρόνο του! Το απέδειξε ο 21 ετών Josh Taylor από την Αγγλία, ο οποίος τον περασμένο Οκτώβριο (2011) ελευθέρωσε ένα «διαστημικό αερόστατο» μεγάλου ύψους εξοπλισμένο με φορτίο που συναρμολόγησε ο ίδιος στο γκαράζ του σπιτιού του. Αυτό περιλάμβανε μια φωτογραφική μηχανή, η οποία έβγαλε γύρω στις 2.800 φωτογραφίες από το ταξίδι, καθώς και μία βιντεοκάμερα με φακό 360 μοιρών που κάλυψε το ταξίδι σε βίντεο που ο Taylor ανέβασε στο You Tube. Μάλιστα ο Taylor ενημέρωνε το ενδιαφερόμενο κοινό για το εγχείρημά του μέσω ενός blog το οποίο με τη πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε σε αρκετά δημοφιλές.

Ο Taylor εμπνεύστηκε από έναν Αμερικανό που επιχείρησε κάτι παρόμοιο, όταν αυτός μαζί με το γυιό του έστειλε με αερόστατο στην ανώτερη ατμόσφαιρα ένα Iphone το 2010.

Αν και τα αερόστατα αυτού του είδους δεν μπορούν να φτάσουν στο διάστημα, ωστόσο μπορούν  να αγγίξουν τη στρατόσφαιρα, δηλαδή τη στοιβάδα της ατμόσφαιρας πάνω από τη τροπόσφαιρα μέσα στην οποία ζούμε. Το ήλιον ήταν το αέριο που επιλέχθηκε για να γεμίσει το αερόστατο. Είναι χαμηλής πυκνότητας και δεν είναι εύλεκτο. Το ταξίδι του αερόστατου δεν μπορεί να ελεγχθεί, γιατί αφού ελευθερωθεί ανεβαίνει σε όλο και μεγαλύτερο ύψος στην ατμόσφαιρα. Καθώς η εξωτερική πίεση μειώνεται λόγω της αραίωσης της ατμόσφαιρας, το αερόστατο διαστέλλεται μέχρι να φουσκώσει πέρα από την αντοχή του υλικού από το οποίο είναι φτιαγμένο και να «σκάσει». Μεχρι τότε όμως οι επίδοξοι ερευνητές κατορθώνουν να συλλέξουν πολύτιμες φωτογραφίες από το ταξίδι. Ο Taylor σκοπεύει να επαναλάβει το τολμηρό εγχείρημα μέσα στο 2012. Ας του ευχηθούμε καλή επιτυχία!

Ο Αποσπερίτης στις δόξες του

Σελήνη & Αφροδίτη σήμερα 25/02/12
(φώτο:Απόστολος Ευαγγελόπουλος)

Αυτές τις μέρες ένα λαμπρό άστρο κυριαρχεί στον απογευματινό δυτικό ουρανό μετά τη δύση του ήλιου. Έτσι, καθώς οι τελευταίες αχτίνες φωτός εγκαταλείπουν βιαστικά τον ουράνιο θόλο ακολουθώντας «το άστρο της ημέρας» στη μετάβασή του στο άλλο ανυπόμονο ημισφαίριο της Γης, εμφανίζεται σε όλο του το μεγαλείο ο Αποσπερίτης. 

Αυτός δεν είναι  άλλος από τον πλανήτη Αφροδίτη, τον κοντινότερο γείτονα της Γης. Και βέβαια το λαμπρό λευκό του φως που τρεμοπαίζει στο χειμωνιάτικο ουράνιο θόλο δεν περνά απαρατήρητο από τους ανθρώπους. Είναι μάλιστα 12 φορές φωτεινότερος από το λαμπρότερο άστρο του ουράνιου θόλου, δηλαδή τον Σείριο.

Σήμερα μάλιστα (25/02) τυχαίνει η Αφροδίτη να συνοδεύεται από τη Σελήνη, η οποία θα εμφανίζεται σαν μια λεπτή φέτα δίπλα της. Πέρα από το θαυμασμό που προκαλεί στους ανθρώπους η παρατήρηση αυτών των φαινομένων, είναι και μια ευκαιρία να τα φωτογραφήσουν, ώστε να έχουν και μια μόνιμη καταγραφή τους. Έτσι αν στερεώσουμε τη φωτογραφική μας μηχανή σε έναν τρίποδα και κάνουμε διάφορες εκθέσεις από 1 εως 30 δευτερόλεπτα χρησιμοποιώντας ένα φακό ζουμ για να πετύχουμε την επιθυμητή μεγέθυνση, θα μπορέσουμε να καταγράψουμε το φαινόμενο ικανοποιητικά. Τέλος, αν βρισκόμαστε στην ύπαιθρο, μπορούμε να ενσωματώσουμε στο καρέ και άλλα αντικείμενα, όπως δέντρα, λόφους, λίμνες κλπ.

Είναι γεγονός ότι ο ουράνιος θόλος προσφέρει άπειρες ευκαιρίες για παρατήρηση και φωτογράφηση στους ανήσυχους θαυμαστές των φαινομένων που αυτός φιλοξενεί.

Ψηφιακή VS Αναλογική φωτογραφία

photo: http://www.celestialimage.com

Έχουν περάσει περίπου δύο δεκαετίες από τότε που η ψηφιακή αστρονομική φωτογραφία καθιερώθηκε αντικαθιστώντας την αναλογική, δηλαδή τη φωτογραφία με χρήση φιλμ. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι η ψηφιακή φωτογραφία υπερέχει σε όλους τους τομείς έναντι της κλασικής φωτογραφίας. Φτάνει να δει κανείς τα αποτελέσματα που παρουσιάζουν οι ερασιτέχνες αστρονόμοι, οι οποίοι εφοδιασμένοι με υπερευαίσθητες ψηφιακές κάμερες και τηλεσκόπια διαφόρων ειδών και διαμετρημάτων εξορμούν κάθε φορά προς αναζήτηση καθαρών και σκοτεινών ουρανών, ώστε να καταγράψουν τα πιο αμυδρά αλλά και εντυπωσιακά - πολύχρωμα  ουράνια αντικείμενα. Αν θέλουμε να συνοψίσουμε τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της ψηφιακής αστροφωτογράφησης έναντι της αναλογικής αυτά είναι:

• Πολύ μεγαλύτερη ευαισθησία
• Καταγραφή περισσότερων λεπτομερειών (ανάλογα με τον αισθητήρα και το τηλεσκόπιο που χρησιμοποιείται)
• Εύκολη και πιο αποτελεσματική επεξεργασία με υπολογιστή σε σχέση με τον σκοτεινό θάλαμο
• Πιο αποτελεσματική «οδήγηση» του τηλεσκοπίου κατά τη διάρκεια της φωτογράφησης
• Γραμμική απόκριση του αισθητήρα σε σχέση με το φίλμ το οποίο δεν ανταποκρίνεται σε μεγάλες εκθέσεις.
• Άμεσος έλεγχος της φωτογραφίας για εντοπισμό λαθών σε αντίθεση  με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν με το φιλμ το οποίο έπρεπε πρώτα να εμφανιστεί 

Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν πιο προσιτή την τέχνη της ψηφιακής αστροφωτογραφίας σε αντίθεση με την συμβατική, που απαιτούσε, πέραν του εξοπλισμού, πολλή υπομονή και τεχνικές γνώσεις. Έτσι παρουσιάζεται γεωμετρική αύξηση του αριθμού των εραστών της αστρονομικής φωτογραφίας σε σχέση με το παρελθόν, κάτι που δείχνει ότι αυτή βρίσκεται σε καλό δρόμο.

Ζητείται χρονομηχανή !

Από τότε που υπάρχουν άνθρωποι υπάρχει και η επιθυμία να ταξιδέψουμε στο χρόνο είτε για να ξαναζήσουμε κάποια ωραία στιγμή της ζωής μας είτε για να ξαναδούμε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο που δεν είναι πια κοντά μας. Ας μην ξεχνούμε το μυθιστόρημα του H. J. Wells «Η μηχανή του χρόνου» που γράφτηκε πριν από 115 και πλέον χρόνια και αποτέλεσε ορόσημο στην επιστημονική φαντασία αλλά και την πρώτη αναφορά σε χρήση της τεχνολογίας για την επίτευξη του πολυπόθητου ταξιδιού στο χρόνο.


Η επιστήμη δεν κατάφερε ακόμα να ξεπεράσει τα μεγάλα τεχνικά εμπόδια ενός τέτοιου εγχειρήματος αλλά ας μην απογοητευόμαστε, γιατί υπάρχει μια πολύ φθηνότερη και βολική λύση για να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο. Αυτή δεν είναι άλλη από το τηλεσκόπιο.  Ευτυχώς το σύμπαν και οι νόμοι, που συνθέτουν την «πραγματικότητα» γύρω μας, προσφέρουν τη δυνατότητα να δούμε όχι μόνο μακριά στο χώρο αλλά και στο χρόνο.


Έτσι όταν κοιτούμε κάποιο άστρο, που βρίσκεται ας πούμε 25 έτη φωτός μακριά, το βλέπουμε όπως ήταν πριν 25 χρόνια, αφού το φως με την οριακή ταχύτητα των 300.000 χλμ / δευτερόλεπτο ξεκίνησε από το άστρο για το μακρύ του ταξίδι προς το τηλεσκόπιό μας πριν 25 χρόνια.


Ενώ λοιπόν εδώ στη Γη ζούμε τα διάφορα γεγονότα σε μια συνεχή χρονική αλληλουχία, αντίθετα χρησιμοποιώντας ακόμα και ένα μικρό τηλεσκόπιο μπορούμε, καθώς παρατηρούμε τα διάφορα ουράνια σώματα, να κάνουμε άλματα προς τα πίσω μέσα στο χώρο και το χρόνο,  να ζήσουμε διαφορετικές εποχές της ιστορίας του σύμπαντος αλλά και να ξαναναθυμηθούμε παλιά γεγονότα και στιγμές της ζωής μας  που συνέβησαν όταν το φως του άστρου ξεκινούσε το μακρύ του ταξίδι προς τη Γη.

Tαξίδι στον 7ο Πλανήτη

Photos from wikipedia

Για πολλά χρόνια μετά την ανακάλυψή του από τον  William Herschel το 1781 ο πλανήτης Ουρανός παρέμεινε ένας άγνωστος μυστηριώδης κόσμος για τον οποίο οι αστρονόμοι κατάφεραν να συλλέξουν μόνο στοιχειώδεις πληροφορίες.

Παρόλα αυτά ο μικρός πράσινος δίσκος του μακρινού μέλους του ηλιακού μας συστήματος κατάφερνε να προκαλέσει το ενδιαφέρον τόσο των επαγγελματιών όσο και των ερασιτεχνών αστρονόμων που γοητευμένοι από την άγνωστη φύση του  ονειρεύονταν την εξερεύνησή του από τον άνθρωπο.

Το 1962 γυρίστηκε στην Δανία μία ταινία επιστημονικής φαντασίας με τίτλο «Ταξίδι στον 7^ο Πλανήτη» που  αναφερόταν στον μυστηριώδη Ουρανό και περιέγραφε την αποστολή μιας ομάδας ανθρώπων εκεί με σκοπό την εξερεύνησή του. Σύμφωνα όμως με το σενάριο, μια άγνωστη μορφή ζωής  καταλαμβάνει αναπάντεχα τον έλεγχο της σκέψης των μελών του πληρώματος με απώτερο σκοπό την ολοκληρωτική κυριαρχία της στη Γη. Το σενάριο της ταινίας έχει ομοιότητες με αυτό της ταινίας Solaris που βασιζόταν στο ομώνυμο βιβλίο του Πολωνού συγγραφέα Stanislaw Lem.

Χρειάστηκε να περάσουν 25 χρόνια από την πρώτη προβολή της ταινίας  για να μάθουμε την πραγματική φύση του πλανήτη Ουρανού, όταν το 1986 το διαστημόπλοιο Voyager 2 έστειλε στη Γη τις πρώτες φωτογραφίες του συστήματος του 7^ου πλανήτη. Θα έλεγε κανείς ότι η αποστολή του Voyager 2 έθεσε τέλος στο μυστήριο που περιέβαλε τον Ουρανό, καθώς αυτός έπαψε πια να είναι ένας μικρός πράσινος δίσκος στο προσοφθάλμιο του τηλεσκοπίου.

Αντίθετα οι εικόνες από την ξεχωριστή αυτή γωνιά του διαστήματος, που χαρακτηρίζεται από ένα χλωμό λυκόφως  εξαιτίας της μεγάλης απόστασης από τον ήλιο, συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον σε πολλούς από εμάς.

‘Ενα είναι σίγουρο, ότι η φύση του διαστήματος και των θαυμάτων του αποτελούσαν και αποτελούν πηγή έμπνευσης  για τη δημιουργία κάθε μορφής τέχνης αλλά και ώθηση και κίνητρο για την εξερεύνησή του.

  

Οι «σκοτεινοί» δεσμοί των γαλαξιών

Credit: Joerg Colberg/Ryan Scranton/Robert Lupton/SDSS

Φαίνεται πως οι δεσμοί μεταξύ των γαλαξιών είναι ισχυρότεροι από όσο νομίζαμε μέχρι σήμερα, με τη διαφορά ότι αυτοί οι δεσμοί είναι κάπως πιο «σκοτεινοί», αν κρίνουμε από το γεγονός ότι έχουν να κάνουν με μεγάλες ποσότητες σκοτεινής ύλης. 

Έτσι λοιπόν επιστήμονες των πανεπιστημίων Τόκυο και Ναγκόγια, χρησιμοποιώντας εξομοιώσεις σε πανίσχυρους υπολογιστές σε συνδυασμό με παρατηρησιακά δεδομένα, ανακάλυψαν ότι ο διαγαλαξιακός χώρος, δηλαδή το διάστημα μεταξύ γειτονικών γαλαξιών, δεν είναι άδειο αλλά περιέχει μεγάλες ποσότητες της λεγόμενης «σκοτεινής ύλης». 

Η σκοτεινή ύλη δεν εκπέμπει ακτινοβολία και έτσι δεν είναι ορατή αλλά αποτελεί το 22% της συνολικής μάζας στο σύμπαν. Αντίθετα, η συνηθισμένη ύλη από την οποία είναι φτιαγμένα τα άστρα, οι πλανήτες και εμείς οι ίδιοι δεν ξεπερνάει το 4.5% της συνολικής μάζας του σύμπαντος. 

Έτσι οι διάφοροι γαλαξίες δεν έχουν ευδιάκριτα όρια, αλλά η ύλη τους εκτείνεται σε μεγάλες αποστάσεις και ενώνεται με αυτή των πλησιέστερων γειτόνων τους.

Επίσης η έρευνα των Ιαπώνων φυσικών έδειξε ότι, ενώ τα άστρα περιορίζονται σε μία απόσταση από το κέντρο των γαλαξιών, η σκοτεινή ύλη γεμίζει κυριολεκτικά το διαγαλαξιακό χώρο. 

Έτσι λύνεται και το κοσμολογικό μυστήριο σύμφωνα με το οποίο η πυκνότητα της ύλης στο σύμπαν ήταν μεγαλύτερη από τη μάζα που αντιστοιχούσε στους ορατούς γαλαξίες. Η ανακάλυψη όμως της διαγαλαξιακής σκοτεινής ύλης δίνει λύση και σε αυτό το πρόβλημα, αφού συμπληρώνει την απαιτούμενη συνολική μάζα.

Τις τελευταίες δεκαετίες με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών αποκαλύφθηκε ένα θαυμαστό, πολυπρόσωπο και  τρομερά ενδιαφέρον σύμπαν, που δε σταματά να εκπλήσσει ευχάριστα τους ανθρώπους με τον θαυμαστό χαρακτήρα που αυτό διαθέτει.

Τα «νήματα» και τα «κενά» του σύμπαντος

http://www.mpa-garching.mpg.de

Αν θέλουμε να φανταστούμε τις μεγαλύτερες δομές στο σύμπαν, τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τα άστρα που κατά δισεκατομμύρια συνθέτουν τους γαλαξίες. Αυτοί με τη σειρά τους σχηματίζουν σμήνη γαλαξιών που και αυτά τελικώς ενώνονται σε υπερσμήνη, αποτελώντας τα λεγόμενα «γαλαξιακά νήματα» ή «μεγάλα τείχη», τα οποία είναι οι πιο εκτεταμένες γνωστές δομές ύλης στο σύμπαν. Αυτές έχουν μήκος 50 με 80 μεγαπαρσέκ και  συνθέτουν έναν κοσμικό ιστό που, όπως φαίνεται στη φωτογραφία, υφαίνεται μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος.

Τα μεγάλα κενά που διακρίνονται (voids) αποκαλύφθηκε πρόσφατα ότι έχουν τη μορφή τεράστιας φούσκας, στην επιφάνεια της οποίας βρίσκονται τα γαλαξιακά σμήνη ή  «νήματα» που αναφέρθηκαν προηγουμένως.


Τα «κενά» περιέχουν από ελάχιστους ως καθόλου γαλαξίες και ανακαλύφθηκαν το 1978 από τους αστρονόμους Stephen Gregory και  Laird A. Thompson. Έχουν διαστάσεις από 11 εως 150 μεγαπαρσέκ και τα μεγαλύτερα ονομάζονται υπερκενά. Τα «κενά» όπως και τα «νήματα» είναι αποτέλεσμα της δημιουργίας του σύμπαντος μετά τη μεγάλη έκρηξη.


Αν και είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο να συλλάβει το μέγεθος  και το μεγαλείο αυτών των δομών, ωστόσο  θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί πόσο διαφορετικός θα ήταν ο νυχτερινός ουρανός σε έναν πλανήτη κάποιου μοναχικού άστρου στο κέντρο ενός από αυτά τα μεγαλειώδη «κενά». Εκεί όπου σε αντίθεση με τον ουρανό της Γης, ο οποίος είναι διάσπαρτος από άστρα και γαλαξίες, το μοναδικό, ιδιαίτερα αμυδρό φως θα προερχόταν από μακρινά υπερσμήνη γαλαξιών που ίσα-ίσα θα διέκοπταν το απόλυτο σκοτάδι που θα κυριαρχούσε.


Θα μπορούσε άραγε η ανθρώπότητα να εξελιχθεί χωρίς τη γονιμοποιό δύναμη του αστροφώτιστου ουρανού ;

«Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης»

Embedded video from
NASA Jet Propulsion Laboratory California Institute of Technology

Για πολλά χρόνια οι άνθρωποι συνήθιζαν να περιγράφουν άγνωστες πτυχές κάποιου ζητήματος σαν τη «Σκοτεινή πλευρά της Σελήνης». Γιατί όμως υπάρχει η «άλλη» πλευρά του δορυφόρου μας; Απλούστατα για το λόγο  ότι η Σελήνη πραγματοποιεί μία περιστροφή γύρω από τη Γη στον ίδιο χρόνο που ολοκληρώνει μία περιστροφή γύρω από τον άξονά της. Έτσι δείχνει πάντα την ίδια πλευρά προς τους κατοίκους της Γης, οι οποίοι απεγνωσμένα προσπαθούσαν για χιλιάδες χρόνια να μάθουν κάτι περισσότερο για την «κρυφή» πλευρά του δορυφόρου μας.

Τέλος σε αυτή τη μακρόχρονη προσμονή έβαλε το 1959 το σοβιετικό μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο Luna 3, το οποίο φωτογράφησε το μυστηριώδες ημισφαίριο της Σελήνης. Οι πρώτοι άνθρωποι που είδαν με τα ίδια τους τα μάτια την άγνωστη πλευρά της Σελήνης ήταν το πλήρωμα του Απόλλων 8 στο μοναχικό τους ταξίδι γύρω από τον δορυφόρο μας το 1968, προετοιμάζοντας έτσι την αποστολή του Απόλλων 11 με την πρώτη προσεδάφιση ανθρώπων σε άλλο ουράνιο σώμα.


Από τότε πέρασαν 45 χρόνια για να πραγματοποιηθεί η αποστολή GRAIL με δύο πανομοιότυπα σκάφη που βιντεοσκοπούν τη Σελήνη για να αναζωπυρώσουν το ενδιαφέρον των ανήσυχων κατοίκων του πλανήτη μας.


Στο βίντεο που πήραμε από τη Σελήνη στις 19 Ιανουαρίου διακρίνεται ο βόρειος πόλος στην κορυφή του καρέ, καθώς το σκάφος πετάει προς το νότιο πόλο της Σελήνης. Ευδιάκριτη είναι η Θάλασσα Orientale, η οποία είναι ένας σχηματισμός πρόσκρουσης διαστάσεων 900 χλμ.  Το βίντεο τελειώνει με άποψη του νότιου πόλου και τον κρατήρα Drygalski που είναι το αποτέλεσμα πρόσκρουσης ενός κομήτη ή αστεροειδούς πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.


Όπως συνέβη σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης δεν είναι πλέον και τόσο σκοτεινή αλλά χάρη στην περιέργεια και την επιμονή των ανθρώπων έχει πλέον χαρακτηριστικά και γνωρίσματα που ζητούν περαιτέρω έρευνα και επιστημονικές εξηγήσεις και ερμηνείες.


Ευτυχώς για όσους γοητεύονται από το μυστήριο που το σύμπαν κρύβει και ζητούν κίνητρο για την εξερεύνησή του, αυτό φιλοξενεί τόσα άγνωστα αντικείμενα, ώστε να εξερευνούμε για πολλές ακόμη γενιές το Διάστημα και τα πολυάριθμα κρυμμένα μυστικά του.

Το νεφέλωμα της Έλικας και η σύγχρονη αστροφωτογραφία

Φώτο: Credit: ESO

Απόδειξη της εξέλιξης που παρουσιάζει η αστρονομική φωτογράφηση είναι η εικόνα του νεφελώματος της Έλικας (Helix Nebula) που κατέγραψε το τηλεσκόπιο Vista του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητηρίου (ESO), το οποίο βρίσκεται στις Άνδεις της Χιλής.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε στο υπέρυθρο τμήμα του φωτός και αποκαλύπτει ψυχρά νέφη αερίου καθώς και γαλαξίες και άστρα που βρίσκονται πολύ πιο μακριά από το νεφέλωμα και είναι αόρατα σε φωτογραφίες τραβηγμένες στο ορατό φάσμα.

Το νεφέλωμα της Έλικας βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου σε απόσταση 700 ετών φωτός και ανήκει στην κατηγορία των πλανητικών νεφελωμάτων. Αυτά δημιουργούνται  όταν ένα άστρο ,σαν τον ήλιο, φτάσει στο τελικό στάδιο της ζωής του και αποβάλλει τα εξωτερικά στρώματα της ατμόσφαιράς του για να προκύψει το νεφέλωμα και ο πυρήνας του άστρου να καταλήξει σε ένα λευκό νάνο.

Το νεφέλωμα αποτελείται από σκόνη, ιονισμένο υλικό και μοριακά νέφη αερίου που λάμπουν εκμεταλλευόμενα το υπεριώδες φως του άστρου γεννήτορα που βρίσκεται στο κέντρο του.

Ανάλογες φωτογραφίες, όχι λιγότερο εντυπωσιακές, παρουσιάζουν και οι ερασιτέχνες αστρονόμοι οι οποίοι χρησιμοποιούν αντίστοιχο με τους επαγγελματίες εξοπλισμό.

Όπως έμπρακτα αποδεικνύει η φωτογραφία του νεφελώματος της Έλικας, έχει επιτευχθεί τεράστια πρόοδος στην αστρονομική φωτογραφία, αφού αυτή απλώνεται σε όλο το εύρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος δίνοντας στους αστρονόμους  τη δυνατότητα να αποτυπώσουν το σύμπαν σε περισσότερες από μια όψεις.

Πολλοί αναρωτιούνται αν η αστροφωτογραφία μπορεί να θεωρηθεί τέχνη. Ίσως να μην είναι τέχνη από τη πλευρά του ανθρώπου, αφού αυτός δεν μπορεί για παράδειγμα να παρέμβει στο φωτισμό του αντικειμένου ή στη γωνία που θα επιλέξει για να φωτογραφήσει το θέμα του.

Στην προκειμένη περίπτωση μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το ίδιο το θέμα προσδιορίζει τον τρόπο που αυτό θα παρουσιαστεί κάθε φορά ανάλογα με το τμήμα του φάσματος στο οποίο φωτογραφίζεται. Έτσι λοιπόν, αν και από τη πλευρά του ο φωτογράφος έχει περιορισμένη δυνατότητα σύνθεσης, το αποτέλεσμα είναι εξίσου εντυπωσιακό και προκαλεί ζωηρή εντύπωση και ευχαριστεί αισθητικά τους περισσότερους ανθρώπους.

Ένα σύντομο ιστορικό της Αστροφωτογραφίας

Φώτο: John William Draper

Η αστροφωτογραφία γνωρίζει στις μέρες μας μια απίστευτη ανάπτυξη και διάδοση μεταξύ των ερασιτεχνών αστρονόμων, που κατά χιλιάδες στρέφουν τα τηλεσκόπιά τους εφοδιασμένα με υπερευαίσθητους ψηφιακούς αισθητήρες προς τον ουρανό. 

Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τους επαγγελματίες, οι οποίοι καθημερινά προκαλούν το θαυμασμό του κόσμου δημοσιεύοντας λεπτομερέστατες εικόνες από κάθε είδους αντικείμενο που κρυβόταν μέσα στα βάθη του διαστήματος περιμένοντας υπομονετικά για αιώνες έως ότου φανερωθεί μπροστά στα έκπληκτα μάτια των ανθρώπων.

Πώς όμως ξεκίνησε η αστρονομική φωτογραφία το θαυμαστό της ταξίδι;

Στα μέσα του 19^ου αιώνα ανήσυχοι πειραματιστές και ερασιτέχνες αστρονόμοι θέλησαν να δοκιμάσουν τον εξοπλισμό τους στη φωτογράφηση των ουρανίων αντικειμένων. Χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της «Δαγκεροτυπίας» που όμως είχε το μειονέκτημα της χαμηλής ευαισθησίας με αποτέλεσμα τη φωτογράφηση μόνο λαμπρών αντικειμένων και αυτή του «Υγρού Κολλόδιου» που όμως περιόριζε την έκθεση για όσο χρόνο αυτό ήταν σε υγρή μορφή.

Πρώτος λοιπόν ο Louis Jacques Daguerre, εφευρέτης της ομώνυμης μεθόδου, επιχείρησε το 1839 να φωτογραφήσει τη Σελήνη. Δυστυχώς όμως η απουσία «οδήγησης» κατά τη διάρκεια της μεγάλης έκθεσης είχε ως αποτέλεσμα το είδωλο να είναι θολό.

Πιο τυχερός ήταν ο John William Draper, που ένα χρόνο αργότερα κατόρθωσε να φωτογραφήσει τη Σελήνη με μια Δαγκεροτυπία και έκθεση 20 λεπτών.

Ακολούθησε η πρώτη φωτογραφία ενός άστρου, αυτή του Βέγα, από τους William Bond και John Whipple το 1850.

Μεγάλη πρόοδος σημειώθηκε το 1880,  όταν ο Henry Draper χρησιμοποιώντας ξηρές φωτογραφικές πλάκες απαθανάτισε το νεφέλωμα του Ωρίωνα με μια έκθεση 51 λεπτών.

Επίσης ο Andrew Common κατόρθωσε να αποτυπώσει με τον εξοπλισμό του άστρα αόρατα με το ανθρώπινο μάτι.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η αστροφωτογραφία εξελίχθηκε με γρήγορους ρυθμούς, για να γνωρίσει μια άνευ προηγουμένου έκρηξη με τη χρήση των ψηφιακών αισθητήρων τα τελευταία 25 χρόνια. Ένα είναι σίγουρο, ότι κάθε στιγμή αμέτρητοι αστρονόμοι και ενθουσιώδεις λάτρεις του ουρανού φωτογραφίζουν κάποια γωνιά του όμορφου σύμπαντος στο οποίο ζούμε!

Πόσο επικίνδυνη είναι η ζώνη των αστεροειδών για τα διαστημόπλοια ;

Η ζώνη των αστεροειδών περιλαμβάνει χιλιάδες γνωστά μικρά σώματα, που ανακαλύφθηκαν σε ένα διάστημα δύο αιώνων.

To 1801 εντοπίστηκε από τον Iταλό αστρονόμο Giuseppe Piazzi ο πρώτος αστεροειδής που ονομάστηκε Δήμητρα.

Η ζώνη των αστεροειδών βρίσκεται μεταξύ των τροχιών του Άρη και του Δία. Πιστεύεται ότι συνολικά υπάρχουν εκατομμύρια από αυτούς, ενώ κάθε χρόνο ανακαλύπτονται εκατοντάδες άλλοι τόσο από επαγγελματίες όσο και από ερασιτέχνες αστρονόμους, οι οποίοι χρησιμοποιούν τηλεσκόπια εξοπλισμένα με  ψηφιακές κάμερες καθώς και ειδικό λογισμικό.

Οι αστεροειδείς έχουν ακανόνιστο σχήμα, το οποίο τους προσδίδει εντυπωσιακή όψη μέσα σε ένα ηλιακό σύστημα που απαρτίζεται από πλανήτες με σφαιρικό σχήμα. Η προέλευσή τους ανάγεται στην αρχή της ζωής του ηλιακού συστήματος και πιστεύεται ότι δεν κατάφεραν να ενωθούν για να σχηματίσουν έναν ακόμη πλανήτη εξαιτίας της βαρυτικής δύναμης του Δία η οποία έδρασε αποτρεπτικά.

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται πώς τα διαστημόπλοια που ταξίδεψαν στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα, όπως τα Pioneer και Voyager, κατάφεραν να περάσουν μέσα από τη ζώνη των αστεροειδών αλώβητα. Δεν πρέπει να ξεχνούμε και ταινίες σαν τον Πόλεμο των Άστρων, όπου σε μια εντυπωσιακή σκηνή οι ήρωες κάνουν ελιγμούς με το σκάφος τους ενώ προσπαθούν να αποφύγουν αστεροειδείς που συνωστίζονται απειλητικά μπροστά τους.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κίνδυνος, γιατί τα μικρά αυτά σώματα βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις το ένα από το άλλο και καταλαμβάνουν ένα δακτύλιο πλάτους 100 εκ. χλμ.

Πρακτικά λοιπόν δεν αποτελούν απειλή για τους ταξιδιώτες του διαστήματος, αλλά αντίθετα προσθέτουν μία αλλόκοτη και εξωτική όψη σε αυτό το μέρος του ηλιακού μας συστήματος που εξάπτει την περιέργεια τόσο των αστρονόμων όσο και του απλού κόσμου.

Είναι πολυτέλεια η ενασχόληση με την Αστρονομία ;

Η επιστήμη της Αστρονομίας έχει γνωρίσει στις μέρες μας τέτοιου ρυθμού και μορφής ανάπτυξη που πολλοί υποστηρίζουν πως ζούμε στο χρυσό αιώνα της επιστήμης αυτής.

Πραγματικά, φτάνει να σκεφτεί κανείς πόσα τηλεσκόπια λειτουργούν στις μέρες μας τόσο στις κορυφές των βουνών όσο και στο διάστημα σε τροχιά γύρω από τη Γη, αλλά και τις δεκάδες διαστημοπλοίων που εξερευνούν για λογαριασμό μας τα βάθη του ηλιακού μας συστήματος, για να κατανοήσει το πόσο αληθινός είναι αυτός ο χαρακτηρισμός.

Το ίδιο ισχύει και με όσους ασχολούνται ερασιτεχνικά με την παρατήρηση και τη μελέτη των ουρανίων φαινομένων και σωμάτων. Σήμερα οι ερασιτέχνες αστρονόμοι μετρούνται σε εκατοντάδες χιλιάδες και πολλοί από αυτούς έχουν εξοπλισμό που πριν από λίγα χρόνια θα ζήλευαν και οι επαγγελματίες αστρονόμοι.

Ωστόσο, παρά  τη φρενήρη ανάπτυξη της αστρονομίας,  η ενασχόληση με αυτή θεωρείται ακόμα πολυτέλεια για τον περισσότερο κόσμο. Άραγε είναι σωστός αυτός ο ισχυρισμός ; Μήπως οφείλουμε όλοι να γνωρίζουμε τη θέση μας μέσα στο σύμπαν ;

Το ότι είμαστε ένα απειροελάχιστο τμήμα του Κόσμου μάς δίνει  αξία αλλά μας δημιουργεί και υποχρέωση να διατηρήσουμε το φυσικό περιβάλλον που οι περισσότεροι αδυνατούμε να κατανοήσουμε  πόσο ευάλωτο είναι αλλά και πόσο ξεχωριστό μέσα στο άπειρο του διαστήματος.

Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να φερόμαστε εγωιστικά τόσο μεταξύ μας όσο και προς τα άλλα πλάσματα. Μήπως αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, αν συνειδητοποιήσουμε πόσο συνυφασμένη είναι η τύχη μας με αυτή των άλλων ουρανίων σωμάτων που και αυτά, όπως και εμείς ,  έχουν αρχή και τέλος;

Αν μετρήσουμε τη σημασία της Αστρονομίας με καθαρά οικονομικούς όρους τότε ναι, είναι πολυτέλεια να ξοδεύουμε σήμερα εκατομμύρια για την εξερεύνηση του σύμπαντος. Αν όμως θέλουμε να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τη ζωή μας αλλά και τη θέση μας στο σύμπαν, τότε αξίζει το κόπο!

Ζούμε σε πολλούς διαφορετικούς κόσμους ταυτόχρονα ;

Credit: www.eso.org

Ναι, αλλά αδυνατούμε συνήθως να το συνειδητοποιήσουμε.

Η καθημερινότητα στον μπλε πλανήτη μας αποτρέπει από το να συλλογιστούμε και να συλλάβουμε με το μυαλό μας, όσο αυτό είναι δυνατό, την κοσμική διάσταση της ύπαρξής μας.

Αν βρεθούμε κάποιο βράδυ σε ένα ανοιχτό μέρος κάτω από ξάστερο ουρανό μπορούμε να κάνουμε διαδοχικά άλματα μέσα στο χώρο και το χρόνο χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε ειδικό εξοπλισμό.

Θα πρέπει μόνο να εντοπίσουμε κάποια από τα πιο γνωστά ουράνια αντικείμενα.

Όλο και κάποιος φωτεινός πλανήτης θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε ότι η πρώτη κοσμική οικογένειά μας είναι το ηλιακό μας σύστημα. Αυτό περιλαμβάνει πλανήτες, κομήτες, αστεροειδείς, και φυσικά το άστρο που βάζει σε κίνηση όλα αυτά τα σώματα.

Έπειτα, κάνοντας ένα άλμα χιλιάδων ετών φωτός μπορούμε να κοιτάξουμε προς την αχνή λευκή λωρίδα φωτός που απλώνεται κατά μήκος του ουράνιου θόλου και περιλαμβάνει δισεκατομμύρια άστρα και φυσικά το δικό μας ηλιακό σύστημα. Πρόκειται για τον Γαλαξία μας που το ασύλληπτο μέγεθός του τον κάνει να ξεδιπλώνει τη μεγαλοπρέπεια του σε όλο τον ουράνιο θόλο.

Τέλος μπορούμε, αν είναι η κατάλληλη εποχή, να εντοπίσουμε και τον γαλαξία της Ανδρομέδας κάνοντας ένα τελευταίο άλμα μερικών εκατομμυρίων ετών φωτός. Αυτός μαζί με τον δικό μας γαλαξία και μερικούς άλλους μικρότερους αποτελούν τον μεγαλύτερο κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε και του οποίου το μεγαλείο μπορούμε να αντιληφθούμε πριν οι ασύλληπτες αποστάσεις απορροφήσουν και το τελευταίο φως από το μακρινό σύμπαν..

Ίππαρχος: ο ακούραστος παρατηρητής του ουρανού

Copyright © Heritage-Images 2008

Ένας από τους πιο σημαντικούς αστρονόμους στην ιστορία ήταν ο Ίππαρχος. Ο Ίππαρχος  γεννήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας περίπου το 190 π.X. αλλά έδρασε κυρίως στην Ρόδο.

Επηρεάστηκε από τον σπουδαίο πολιτισμό των Βαβυλωνίων και εφηύρε μια σειρά από αστρονομικά όργανα.

Ίσως η σημαντικότερη ανακάλυψη που έκανε ήταν αυτή της μετάπτωσης των ισημεριών που οφείλεται στη μετακίνηση του άξονα περιστροφής της Γης.

Παρατηρούσε με ζήλο τον ουρανό και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι συνέταξε έναν από τους πρώτους αστρικούς καταλόγους που περιλάμβανε τουλάχιστον 850 άστρα. Μάλιστα το σύστημα συντεταγμένων που χρησιμοποίησε για τον κατάλογό του βασιζόταν στην εκλειπτική, δηλαδή το επίπεδο το οποίο διαγράφει η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο.

Πιστεύεται ότι ο Πτολεμαίος επηρεάστηκε από τον Ιππαρχο σε μεγάλο βαθμό και αυτό φαίνεται απο τις αναφορές που υπάρχουν γι’ αυτόν στην Αλμαγέστη.

Σήμερα, επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμοι χρησιμοποιούν αστρονομικούς καταλόγους με ακριβή στοιχεία για αναρίθμητα ουράνια αντικείμενα.

Δε θα μπορούσαμε όμως να έχουμε πρόσβαση σε αυτούς τους θησαυρούς, αν δεν υπήρχαν άνθρωποι σαν τον Ίππαρχο και άλλοι μεταγενέστεροι αστρονόμοι και παρατηρητές, στους οποίους βασίζεται η χαρτογράφηση του ουράνιου θόλου και των πολυάριθμων κόσμων που αυτός φιλοξενεί.

Πλανήτες παντού!

Credit: NASA/ESA/M. Kornmesser (ESO)

Σε ένα εκπληκτικό συμπέρασμα για τον αριθμό των πλανητών στον Γαλαξία μας κατέληξαν πρόσφατα οι αστρονόμοι.

Εκτιμούν ότι υπάρχουν 100 δις. πλανήτες που σημαίνει ότι στατιστικά αναλογεί ένας πλανήτης για κάθε άστρο του γαλαξία.

Πώς έφτασαν όμως σε αυτό το συμπέρασμα;

Χρησιμοποίησαν το φαινόμενο των «μικροφακών», σύμφωνα με το οποίο το φως ενός άστρου παραμορφώνεται καθώς περνάει δίπλα από ένα άλλο άστρο στο ταξίδι του προς τη Γη. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να αποκαλύψει την  παρουσία πλανητών γύρω από το άστρο που προκαλεί την παραμόρφωση.

Ο απίστευτος αριθμός των πλανητών σημαίνει ότι σε ακτίνα 50 έτη φωτός από τη Γη πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 1500 από αυτούς.

Επίσης ενθαρρυντικό είναι το συμπέρασμα ότι οι μικροί πλανήτες σαν τη Γη είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς με τις διαστάσεις του Δία ή του Κρόνου.

Είναι φανερό ότι δε θα αργήσει η μέρα που θα εντοπιστούν άλλοι κόσμοι που πιθανόν να φιλοξενούν ζωή και θα καταρριφθεί η πίστη που έχουμε για τη μοναδικότητά μας στο σύμπαν.

Το εντυπωσιακό είναι ότι πριν από δύο δεκαετίες οι επιστήμονες δεν είχαν την παραμικρή ένδειξη για ύπαρξη άλλων ηλιακών συστημάτων ενώ τώρα είναι σίγουροι ότι ο γαλαξίας μας φιλοξενεί εκατομμύρια πλανητικές οικογένειες.