Η γιγαντιαία μαγνητόσφαιρα του Δία

wikipedia

Μία από τις μεγαλύτερες δομές στο ηλιακό μας σύστημα είναι η μαγνητόσφαιρα του πλανήτη Δία. Αυτή δημιουργεί μια κοιλότητα μέσα στην ηλιόσφαιρα, δηλαδή στον ηλιακό άνεμο από φορτισμένα σωματίδια που εκλύονται από τον Ήλιο και λούζουν ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα. Η μαγνητόσφαιρα του Δία είναι γιγαντιαίων διαστάσεων και μάλιστα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη δομή μέσα στο ηλιακό σύστημα, αφού εκτείνεται 7 εκατομμύρια χλμ. από το Δία προς την κατεύθυνση του Ήλιου και ως την τροχιά του Κρόνου προς την αντίθετη κατεύθυνση στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα. Μάλιστα το μέγεθός της είναι τέτοιο που ολόκληρος ο Ήλιος μαζί με το στέμμα του χωράνε άνετα σ’ αυτή. Αν μπορούσαμε να τη δούμε από τη Γη με γυμνό μάτι, τότε η μαγνητόσφαιρα του Δία θα καταλάμβανε χώρο 5 φορές μεγαλύτερο από αυτόν της πανσελήνου και ας είναι τόσο μακριά από τη Γη. Η ύπαρξή της οφείλεται στην κίνηση αγώγιμου υλικού στον εξωτερικό πυρήνα του πλανήτη, αλλά σε αντίθεση με τη Γη αυτό το υλικό δεν είναι νικέλιο και σίδηρος αλλά μεταλλικό υδρογόνο. Το μαγνητικό πεδίο του Δία έγινε αντιληπτό από παρατηρήσεις σε ραδιοκύματα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και επιβεβαιώθηκε από το διαστημόπλοιο Πρωτοπόρος 10  το 1973. Το μαγνητικό πεδίο του Δία είναι η πηγή για το βόρειο και νότιο Σέλας που παρατηρείται στους πόλους του πλανήτη και μάλιστα είναι συνεχές σε αντίθεση με αυτό της Γης που παρατηρείται, όταν υπάρχει έξαρση της ηλιακής δραστηριότητας. Η ισχύς του αποδείχθηκε μεγαλύτερη από ό,τι περίμεναν οι επιστήμονες να μετρήσουν με τα όργανα των δύο διαστημοπλοίων Πρωτοπόρος και μάλιστα το Πρωτοπόρος 11 έχασε σχεδόν όλες τις φωτογραφίες της Ιούς εξαιτίας της παρεμβολής του πεδίου αυτού. Είναι εντυπωσιακό το ότι τέτοιες δομές υπάρχουν στο ηλιακό μας σύστημα και είχαμε άγνοια για την υπαρξή τους μέχρι πρίν λίγα χρόνια. Ποιος ξέρει τι αλλα μυστικά υπάρχουν στο βασίλειο του Ήλιου, τα οποία περιμένουν υπομονετικά για να μας εκπλήξουν τα επόμενα χρόνια της εξερεύνησης του ηλιακού συστήματος.

Η απλότητα του έναστρου ουρανού

ironmouse86.deviantart.com

Η απλότητα κρύβεται συνήθως πίσω από κάθε τι που μας συγκινεί και μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε τι είναι αυτό που πραγματικά μετράει στην εφήμερη ζωή μας στο μικρό μπλε πλανήτη. Ο έναστρος ουρανός κρύβει και αυτός μια απλότητα που δεν περνά απαρατήρητη από κανέναν, που διακατέχεται από την επιθυμία να την αναγνωρίσει σε κάθε εκδήλωσή του. Πραγματικά τα φωτεινά σημεία στον σκούρο σαν μελάνι ουρανό, που ονομάζουμε άστρα, είναι ίσως η πιο απλή λύση που βρήκε το σύμπαν για να μεταδώσει τη μαγεία που κρύβει μέσα στα σπλάχνα του. Θα έλεγε κανείς ότι τα πολύχρωμα νεφελώματα που απλώνονται σαν πέπλα στις γειτονιές του γαλαξία μας και αλλού, καθώς και οι άπειροι άλλοι γαλαξίες με το εκθαμβωτικό τους μεγαλείο και την αιωνιότητα που χαρακτηρίζει την ύπαρξή τους,  είναι οι καλύτεροι λόγοι για να εκτιμήσει κανείς την αξία του Κόσμου. Όμως τι άλλο γοητεύει περισσότερο από τα χιλιάδες φωτεινά σημεία, το καθένα με διαφορετική λαμπρότητα, που αραδιασμένα στον ουρανό σε τυχαία σχήματα προκαλούν τους ανθρώπους να τα οργανώσουν σε αστερισμούς με τη βοήθεια της φαντασίας τους; Υπάρχει κάτι πιο ωραίο από το να τα παρακολουθεί κανείς για ώρες, καθισμένος σε μια πολυθρόνα ένα ανοιξιάτικο βράδυ; Θα μπορούσε ο ουρανός να είναι φτιαγμένος διαφορετικά, ώστε τα άστρα να μη δημιουργούν τη συγκεκριμένη αυτή αντίθεση του φωτός μέσα στο σκοτάδι και να μην είναι σημεία αλλά να έχουν κάποιο άλλο σχήμα; Ίσως να υπάρχει μια καλύτερη λύση αλλά αρκούμαστε σε αυτή που μας προσφέρει η φαντασία του σύμπαντος. Οι άνθρωποι παρασυρόμαστε από την εκθαμβωτική πανδαισία των εικόνων της ημέρας και της καθημερινότητάς μας, αλλά κάθε ξάστερο βράδυ μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τη σχέση μας με το υπόλοιπο σύμπαν και να πάρουμε ένα μάθημα από την απλότητα του σύμπαντος και να την εφαρμόσουμε και στη δική μας ζωή. 

Απολαύστε φέτος τη βροχή των «Λυρίδων»

Astronomy Magazine

Τα ξημερώματα της 22ας Απριλίου οι παρατηρητές του ουρανού θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν τη βροχή μετεώρων, που αποκαλείται «Λυρίδες». Παρότι δεν είναι τόσο γνωστή όσο άλλες ανάλογες βροχές μετεώρων του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, υπόσχεται ωστόσο μία εντυπωσιακή επίδειξη με 20 μετέωρα ανά ώρα στην κορύφωσή της. Φέτος μάλιστα η σελήνη δε θα εμποδίζει με το δυνατό της φως, γιατί  θα απουσιάζει από τον ουρανό, καθώς στις 21 Απριλίου έχουμε νέα Σελήνη. Οι Λυρίδες είναι το αποτέλεσμα της εισόδου στην ατμόσφαιρα της Γης μικρών κόκκων σκόνης, οι οποίοι έχοντας ταχύτητα 176.400 χλμ εξατμίζονται λόγω της τριβής με αυτήν και αφήνουν πίσω τους το ίχνος φωτός που ονομάζουμε μετέωρο. Το όνομά τους το παίρνουν από τον αστερισμό της Λύρας, καθώς φαίνεται σαν να προέρχονται από αυτόν. Για να παρατηρήσουμε το εντυπωσιακό αυτό φαινόμενο θα πρέπει να είμαστε ξαπλωμένοι σε μια αναπαυτική πολυθρόνα ή sleeping bag και σκεπασμένοι με κουβέρτα, μια και τις πρώτες πρωινές ώρες η θερμοκρασία είναι χαμηλή. Είναι προτιμότερο να επιλέξουμε ένα μέρος με απουσία φωτορύπανσης και να έχουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη θέα του ουρανού. Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης  σαρώνουμε όλο τον ουρανό, ώστε να μη χάσουμε κάποιο από τα μετέωρα και αποφεύγουμε να κοιτάμε προς το ακτινοβόλο σημείο (Αστερισμός Λύρας), γιατί εκεί τα μετέωρα είναι  λιγότερο εντυπωσιακά. Οι Λυρίδες προέρχονται από έναν κομήτη που έχει περίοδο περιστροφής 415 χρόνια και έχει την ονομασία C/1861 G1 (Thatcher). Η παρατήρηση των διαττόντων είναι ίσως η πιο απολαυστική πλευρά της παρατήρησης του ουρανού,αφού δεν απαιτεί εξοπλισμό, δεν περιορίζει το πεδίο παρατήρησης και μπορούμε να την κάνουμε ξαπλωμένοι, ώστε να απολαύσουμε μία από τις πιο χαλαρωτικές δραστηριότητες που μας εξοικειώνει με το νυχτερινό ουρανό και προσφέρει μια ανέξοδη φυγή από την καθημερινότητα.

Η σημασία της ερασιτεχνικής αστρονομίας στις μέρες μας

http://mitchellmetalshop.com

Η αστρονομία είναι ίσως η μοναδική από τις επιστήμες που μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικά και από ανθρώπους χωρίς ακαδημαϊκή μόρφωση, οι οποίοι όμως διαθέτουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν να συντελέσουν στη διαμόρφωση και εξέλιξή της. Το γεγονός ότι το «εργαστήριο» του ουρανού είναι προσβάσιμο από την αυλή ή τη στέγη του κάθε σπιτιού συντέλεσε καθοριστικά στην ευρεία διάδοση της αστρονομίας στο σύγχρονο κόσμο. Δε θα πρέπει βέβαια να ξεχνούμε ότι σε αυτή την εξέλιξη έπαιξε καθοριστικό ρόλο η διάδοση προσιτών οικονομικά τηλεσκοπίων και ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών, που μαζί με την επικοινωνία που παρέχεται από το  διαδίκτυο και σε συνδυασμό με τη γοητεία και το μυστήριο του σύμπαντος, έστρεψαν χιλιάδες ανθρώπων προς τη συστηματική εξερεύνηση του ουρανού. Θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει την ανάπτυξη της ερασιτεχνικής αστρονομίας με αυτή της ερασιτεχνικής φωτογραφίας ή της πληροφορικής, που στις μέρες μας για παρόμοιους λόγους γνωρίζουν μια αφάνταστη έκρηξη διάδοσης. Αυτό  όμως που χαρακτηρίζει την αλματώδη ανάπτυξη της αστρονομίας, είναι η ολοένα και μεγαλύτερη εδραίωση της ανάγκης του σύγχρονου ανθρώπου να γνωρίσει το σύμπαν, του οποίου είναι μέλος και τμήμα αναπόσπαστο, αλλά και να καταστεί η μελέτη και γνώση του διαστήματος  κομμάτι της κουλτούρας και της καθημερινότητας για χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπους. Έτσι σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η αστρονομία μπορεί να συμβάλει και στην κατανόηση της ανάγκης για σεβασμό του περιβάλλοντος εδώ στη Γη αλλά και στη βελτίωση των σχέσεων των ανθρώπων, είναι αναμφισβήτητη η προσφορά της στη στροφή της ανθρωπότητας προς μία νέα κατεύθυνση που θα έχει μόνο ωφέλη να προσφέρει. Σήμερα ο άνθρωπος δεν είναι απλά κάτοικος της Γης αλλά  μέλος του σαγηνευτικού σύμπαντος, προς το οποίο στρέφεται αργά και σταθερά όχι για να «κατακτήσει» αλλά για να γνωρίσει καλύτερα και να συνειδητοποιήσει σταδιακά τη θέση που έχει σε αυτό αλλά και το κοινό πεπρωμένο του με τα άπειρα σώματα που αυτό φιλοξενεί.

Μία φωτογραφία, 1 δισεκατομμύριο άστρα

Μία διεθνής ομάδα αστρονόμων απέσπασε μια φωτογραφία του γαλαξία μας που περιέχει περισσότερα απο 1 δισεκατομμύριο άστρα. Οι επιστήμονες συνέθεσαν τη φωτογραφία αυτή από πολλές μικρότερες, οι οποίες κάνουν χρήση του υπέρυθρου φωτός και προέρχονται από αστεροσκοπεία και των δύο ημισφαιρίων της Γης. Στη φωτογραφία διακρίνονται νέφη από αέριο και σκόνη μέσα στα οποία γεννιούνται και πεθαίνουν άστρα στον αέναο κύκλο της κοσμικής συνέχειας. Οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν το υπέρυθρο φως για τη φωτογράφηση του γαλαξία, γιατί αυτό τους επιτρέπει να δουν το κέντρο της αστρικής μητρόπολης ανεμπόδιστα, καθώς το μήκος κύματός του δεν υφίσταται απορρόφηση. Η φωτογράφηση της περιοχής αυτής είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει στο ορατό μέρος του φάσματος εξαιτίας της απορρόφησης του ορατού φωτός από τις τεράστιες συγκεντρώσεις σκόνης που υπάρχουν εκεί. Η επεξεργασία της φωτογραφίας, καθώς και η αρχειοθέτηση  και δημοσίευσή της, έγινε από ομάδες επιστημόνων των πανεπιστημίων του Κέμπριτζ και Εδιμβούργου και είναι διαθέσιμη σε όσους ειδικούς θέλουν να τη μελετήσουν. Τις τελευταίες δεκαετίες τα τηλεσκόπια έχουν συλλέξει έναν τεράστιο όγκο από δεδομένα, τα οποία καλούνται να επεξεργαστούν οι επιστήμονες και έχει γίνει κατανοητό το πόσο σημαντικό εργαλείο έμελλε να είναι το τηλεσκόπιο στα χέρια των ανθρώπων που αναλαμβάνουν τώρα να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα που συμβαίνουν στο θαυμαστό σύμπαν. 

Μία αναπόφευκτη σύγκρουση ;

Photo: www.intercon-spacetec.de

Τα τελευταία χρόνια οι ερασιτέχνες αστρονόμοι θέτουν ένα ερώτημα τόσο στους εαυτούς τους όσο και στους άλλους αστρονόμους. Το ερώτημα αυτό έχει να κάνει με το αν θα πρέπει να βρίσκουμε τα διάφορα ουράνια αντικείμενα χρησιμοποιώντας χάρτες ή τα αυτοματοποιημένα ρομποτικά τηλεσκόπια.  Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο παραδοσιακός τρόπος είναι αυτός που βοηθάει τους παρατηρητές στο να αποκτήσουν ευχέρεια στις περιηγήσεις τους μεταξύ των άστρων. Αντίθετα οι θιασώτες των ρομποτικών τηλεσκοπίων πιστεύουν πως οι αστρονόμοι πρέπει να εκμεταλλεύονται κάθε λεπτό από το χρόνο τους παρατηρώντας και όχι ψάχνοντας. Στην πραγματικότητα αυτή η αντιπαράθεση έχει τις ρίζες της στην αλματώδη τεχνολογική εξέλιξη που σημειώνεται στην αστρονομία και που αμφισβητεί τις παραδοσιακές μεθόδους παρατήρησης. Όπως έχει συμβεί και σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις, η παραδοσιακή παρατήρηση βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση και οι περισσότεροι ερασιτέχνες αστρονόμοι χρησιμοποιούν πλέον τα ηλεκτρονικά τους χειριστήρια και τους υπολογιστές τους για να βρούν τα αντικείμενα που θέλουν να παρατηρήσουν. Έτσι οι χάρτες, που τις προηγούμενες δεκαετίες αποτελούσαν το μοναδικό εισιτήριο για τη μεγαλειώδη παράσταση του νυχτερινού ουρανού, σταδιακά αποσύρονται  χάρη της ευκολίας που προσφέρει η  τεχνολογική πρόοδος. Είναι όμως προδιαγεγραμμένο το μέλλον τους; Στην πραγματικότητα πολλοί ερασιτέχνες συνεχίζουν να γοητεύονται από την απλότητα ενός έντυπου άτλαντα του ουρανού και οπλισμένοι με αρκετή υπομονή αλλά και προσμονή οδηγούνται μέσα από τα μονοπάτια των άστρων στον τελικό στόχο που μπορεί να είναι ένας αμυδρός αλλά εντυπωσιακός γαλαξίας ή ένα συμμετρικό σφαιρωτό σμήνος. Αναμφισβήτητα υπάρχει χώρος τόσο για την τεχνολογία όσο και για την παράδοση. Αρκεί να υπάρχει η διάθεση για να γνωρίσει κανείς και τις δύο και τότε το δίλημμα δε θα είναι ποια από τις δύο μεθόδους είναι η σωστότερη αλλά πότε πρέπει να χρησιμοποιούμε κάθε μια από αυτές, ώστε να έχουμε μια ολοκληρωμένη αντίληψη του ουρανού και των αστρικών διαμαντιών που αυτός κρύβει στα βάθη του και τα οποία, όπως και τα αντίστοιχα στη Γη, είναι σπάνια και απαιτούν πολλές φορές την υπομονετική αναζήτησή τους για να λάμψουν με τη μοναδικότητά τους.

Η διαστημική εποχή συνεχίζεται..

Το 2012 συμπληρώνονται 55 χρόνια από την έναρξη της διαστημικής εποχής, όταν το 1957  η Σοβιετική Ενωση εκτόξευσε τον δορυφόρο Sputnik από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο σημερινό Καζακστάν στα πλαίσια του παγκόσμιου γεωφυσικού έτους που τότε γιορταζόταν. Όμως η κίνηση αυτή θα προκαλούσε μια αλυσιδωτή αντίδραση που θα παράσερνε το Δυτικό κόσμο και κυρίως τις ΗΠΑ σε ένα φρενήρη ανταγωνισμό με τους Σοβιετικούς για την κυριαρχία στο Διάστημα. Οι δύο υπερδυνάμεις πραγματοποίησαν μια άνευ προηγουμένου πρόοδο στην εξερεύνηση του κοντινού διαστήματος, που ουσιαστικά έφτασε στον απόγειό της με την «κατάκτηση» της Σελήνης από τους αστροναύτες του Απόλλων 11. Μέσα σε 12 χρόνια η ανθρωπότητα από περιορισμένη στη φλούδα της Γης βρέθηκε να αφήνει τα ίχνη της στη σκονισμένη επιφάνεια της Σελήνης. Δυστυχώς όμως το κίνητρο αυτής της προσωρινής ανθρώπινης περιπέτειας στο γειτονικό μας ηλιακό σύστημα ήταν ο ψυχροπολεμικός ανταγωνισμός, που ώθησε τη Δύση και τη Κομμουνιστική Ρωσία στο να αναμετρηθούν μεταξύ τους κάτω από το μανδύα της ανάγκης του ανθρώπου για την εξερεύνηση του διαστήματος. Έτσι αυτή η περιπέτεια ήταν καταδικασμένη να διαρκέσει  πολύ λιγότερο από όσο θα θέλανε οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που γοητεύονται από τα θέλγητρα του σύμπαντος που μας περιβάλλει. Από το 1972, που πραγματοποιήθηκε η τελευταία αποστολή στη Σελήνη, η ανθρωπότητα έχει περιοριστεί σε αποστολές που δεν απομακρύνονται από τη Γη περισσότερο από όσο χρειάζεται για να χαρακτηρίζονται  διαπλανητικές . Έτσι περιοριζόμαστε στην αποστολή ρομποτικών διαστημοπλοίων για τη συλλογή πληροφοριών για το ηλιακό μας σύστημα. Άραγε πού θα είχαμε φτάσει, αν οι σύντομες αποστολές στη Σελήνη ακολουθούνταν από την κατασκευή μιας μόνιμης βάσης εκεί ή από αποστολές στον Άρη; Τι εμπειρίες θα είχαν καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας και ποια γοητεία θα ασκούσε το διάστημα στους περισσότερους ανθρώπους σήμερα; Αν το κίνητρο για τα πρώτα βήματα σε έναν ευρύτερο κόσμο και για μια διαφορετική προοπτική της παρουσίας του ανθρώπου στο σύμπαν υπαγορεύεται από μικροπρεπείς και κοντόφθαλμους πολιτικούς και οικονομικούς ανταγωνισμούς, ίσως το μέλλον μας να μη βρίσκεται στον αχαρτογράφητο ωκεανό των άστρων αλλά σε έναν μικρό πλανήτη που αρνούμαστε όχι μόνο να διατηρήσουμε βιώσιμο αλλά και να αποχωριστούμε αν αυτό χρειαστεί.