Η κληρονομία του Tycho Brahe

Με την άνθηση της Αστρονομίας τις τελευταίες δεκαετίες χιλιάδες μάτια και ψηφιακές κάμερες παρακολουθούν τα ουράνια φαινόμενα. Αμέτρητοι  αστρονόμοι - παρατηρητές είναι διασκορπισμένοι σε κάθε μήκος και πλάτος της Γης και η τεχνική της αστρονομικής παρατήρησης διαδίδεται με αστραπιαία ταχύτητα σε όλο και περισσότερους νέους, ένθερμους εραστές του αστρικού κόσμου. Ένας από τους θεμελιωτές της συστηματικής παρατήρησης του ουρανού ήταν ο Δανός Tycho Brahe. Ο Brahe ήταν ευγενής και ευκατάστατος αλλά το πάθος του ήταν η παρατήρηση και η καταγραφή των κινήσεων των πλανητών και των άλλων ουρανίων σωμάτων. Στις 11 Νοεμβρίου του 1572 έμφανίστηκε στον ουρανό ένα «νέο» άστρο στην περιοχή του αστερισμού της Κασσιόπης. Αυτό έγινε αμέσως αντικείμενο μελέτης από τον Brahe. Το άστρο δεν παρουσίαζε παράλλαξη και συνεπώς βρισκόταν πέρα από την τροχιά της Σελήνης, στο σταθερό και αμετάβλητο σύμφωνα με τον Αριστοτέλη κόσμο των άστρων. Ο νέος «επισκέπτης» φανέρωσε στον Brahe ότι το μοντέλο του Αριστοτέλειου κόσμου ήταν εσφαλμένο, αφού αυτό δεν επέτρεπε την εμφάνιση ενός νέου αντικειμένου πέρα από την τροχιά της Σελήνης. Η αγάπη του για την παρατήρηση αλλά και η οικονομική του άνεση τον ώθησαν να κατασκευάσει ένα υπερσύγχρονο για την εποχή αστεροσκοπείο, το οποίο ονόμασε Uranibοrg  (κάστρο της μούσας Ουρανίας) και το οποίο περιλάμβανε διάφορα αστρονομικά όργανα και άλλο εξοπλισμό. Αργότερα κατασκεύασε και ένα δεύτερο με το όνομα  Stjerneborg (κάστρο των άστρων) το οποίο ήταν μέσα στο έδαφος για περισσότερη σταθερότητα. Ο Brahe ήταν ο τελευταίος των μεγάλων παρατηρητών της ιστορίας που πραγματοποιούσε τις μετρήσεις του με  γυμνό μάτι και χωρίς τη βοήθεια τηλεσκοπίου. Το υλικό που συνέλλεξε χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια από τον Κέπλερ, αλλά η προσφορά του είναι πολύ σημαντική για την πορεία της επιστήμης της Αστρονομίας γενικότερα. Ο θάνατός του αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης, καθώς υπήρχαν μέχρι πρόσφατα αντικρουόμενες θεωρίες που συνοψίζονταν είτε στη δηλητηρίασή του από τον Βασιλιά της Δανίας ή από τον Κέπλερ είτε στη διάρρηξη της ουροδόχου κύστης του ύστερα από δεξίωση. Το 2010 έγινε εκταφή των οστών του καθώς και τμημάτων από το μουστάκι του που διατηρούνταν και οι ιατρικές εξετάσεις απέκλεισαν δολοφονία. Ο τάφος του βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας του Tyn ,στην παλιά πλατεία της Πράγας κοντά στο Αστρονομικό ρολόι. Σήμερα χιλιάδες αστρονόμοι συνεχίζουν με ενθουσιασμό την παράδοση της παρατηρησιακής αστρονομίας που καθιέρωσε ο Brahe.

Ουράνιες και επίγειες χάρες και χαρές.

Όσοι ασχολούνται με την αστρονομία συστηματικά και παρατηρούν με τα τηλεσκόπιά τους τον ουρανό από την ύπαιθρο, αργά ή γρήγορα συνειδητοποιούν ότι αυτή τους η ενασχόληση βελτιώνει όχι μόνο τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα ουράνια σώματα αλλά και τα επίγεια.Θέλω να πω ότι σταδιακά ο παρατηρητής του ουρανού γίνεται και παρατηρητής της Γης. Φαινόμενα και δραστηριότητες που προηγουμένως τον άφηναν ίσως αδιάφορο, τώρα περνούν στο προσκήνιο και συμπληρώνουν με την ομορφιά τους την απόλαυση που προσφέρει ένα βράδυ κάτω από τα άστρα. Μπορεί κανείς να απαριθμήσει διάφορες τέτοιες εκδηλώσεις και φαινόμενα, όπως το κελάηδημα των πουλιών της νύχτας, το θρόϊσμα των φύλλων και το δροσερό άγγιγμα του αέρα το καλοκαίρι, τα διάφορα μικρά πλάσματα της νύχτας που έρχονται απρόσκλητα και τρομάζουν αρχικά τους αφοσιωμένους εξερευνητές του αστρικού κόσμου, αλλά και τις μυρωδιές και τους θορύβους της φύσης τα χαράματα, την αίσθηση που προκαλεί το χιόνι και το κρύο το χειμώνα, όταν προσπαθεί κανείς να συμφιλιώσει μέσα του την ανάγκη για τη ζέστη του σπιτιού του με την επιθυμία να απολαύσει λίγο ακόμη τον διάφανο ουρανό, και πολλά άλλα χαρακτηριστικά που μόνον όσοι κάθονται αργά μέχρι τα χαράματα μπορούν να γίνουν σιωπηλοί μάρτυρές τους. Ένας κόσμος θαυμαστός αλλά κρυμμένος μέσα στο σκοτάδι της νύχτας που αποκαλύπτεται σε όσους απαρνιούνται τη χαλάρωση του κρεβατιού αλλά και τις σειρήνες της τηλεοπτικής πραγματικότητας προκειμένου να τον ανακαλύψουν και να τον εκτιμήσουν.  

SkyGems: Νέα εφαρμογή για Διπλά Άστρα στο AppStore της Apple

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία γεωμετρική πρόοδος στην παραγωγή λογισμικού (προγραμμάτων) που απευθύνονται στους ερασιτέχνες αστρονόμους. Χάρη στην εμφάνιση των φορητών συσκευών του τύπου iPhone και iPad της εταιρείας Apple και του λειτουργικού συστήματος iOS που καθιέρωσε μια νέα μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ του χρήστη και της συσκευής – λογισμικού έχει ξεκινήσει μία νέα εποχή για την πληροφορική που δεν αφήνει αμέτοχους τους ερασιτέχνες αστρονόμους. Έτσι τα ηλεκτρονικά καταστήματα της Apple, της Google και της Microsoft διαθέτουν μια ποικιλία εφαρμογών που εμπλουτίζεται συνεχώς και βοηθά τους αστρονόμους να είναι πιο αποτελεσματικοί και παραγωγικοί στην παρατήρηση, φωτογράφηση και έρευνα του νυχτερινού ουρανού αλλά και να είναι πιο σωστά ενημερωμένοι για τα φαινόμενα και τις ανακαλύψεις που έχουν να κάνουν με την αστρονομία. Μέσα στις εκατοντάδες εφαρμογών προστέθηκε πρόσφατα μια του δημιουργού αυτού του Blog, που σκοπό έχει να προσφέρει στους αστρονόμους τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τα πολυάριθμα διπλά άστρα του ουράνιου θόλου. Η εφαρμογή δίνει βαρύτητα στην ευκολία χρήσης και φιλτράρει κατάλληλα τη βάση δεδομένων που χρησιμοποιεί, ώστε να προσφέρει στο χρήστη τις πληροφορίες που αυτός επιθυμεί κάθε φορά. Περιέχει 1300 διπλά άστρα για τους 88 αστερισμούς. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για τη προετοιμασία μιας βραδυάς κάτω από τα άστρα είτε σαν άτλαντας διπλών άστρων με τη δυνατότητα αναπαράστασής τους, όπως αυτά φαίνονται στο προσοφθάλμιο του τηλεσκοπίου. Ο αστρονόμος ξεκινά με την επιλογή των επιθυμητών αστερισμών, έπειτα καθορίζει τα  χαρακτηριστικά των άστρων, όπως μέγεθος, φάσμα και απόσταση μεταξύ των μελών αλλά και τον κατάλογο που θα χρησιμοποιηθεί (Bayer, Flamsteed, Struve, Μεταβλητά). Στη συνέχεια η εφαρμογή παρουσιάζει τα αποτελέσματα από τα οποία ο χρήστης μπορεί να επιλέξει κάποιο για αναλυτική παρουσίαση. Αν λοιπόν σας γοητεύουν τα αστρικά πετράδια και θέλετε να μάθετε τι μπορεί να σας προσφέρει το θησαυροφυλάκιο του ουρανού ή απλά επιθυμείτε να ανακαλύψετε κάποιο ενδιαφέρον σύστημα που κρύβεται σε κάποιον ξεχασμένο αστερισμό, θα βρείτε χρήσιμη αυτή την εφαρμογή.

Καλές παρατηρήσεις!

Περισσότερες πληροφορίες στο site: http://www.pindussoft.com/

Σύνδεσμος για να κατεβάσετε την εφαρμογή: (0,89 ευρώ)

https://itunes.apple.com/us/app/skygems/id564526099?l=el&ls=1&mt=8

Ένα πρακτικό για τη ζωή μας άστρο..

O Ήλιος είναι το άστρο της ζωής, αφού, χάρη στο φως και τη θερμότητα που εκπέμπει εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, ανθίζει και εξελίσσεται η ζωή στη Γη. Συνήθως παίρνουμε για δεδομένη την παρουσία του και ακόμα και όταν αφήνουμε στην άκρη τις καθημερινές μας ασχολίες, για να αναλογιστούμε τη θέση που έχει στις ζωές μας, αδυνατούμε να του δείξουμε την ευγνωμοσύνη μας, μια και δεν μπορούμε ούτε καν να τον κοιτάξουμε στα μάτια.. Έτσι, ο Ήλιος μας χαρίζει αδιάκοπα το φως του και εμείς συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε τα αγαθά που προκύπτουν από αυτό. Πολλές φορές παραπονούμαστε για το πόσο ζεστή είναι μια μέρα και δυσανασχετούμε αν βρισκόμαστε κάτω από τον ήλιο και το καυτό του βλέμμα. Έχουμε άραγε σκεφτεί την απόσταση που διανύει το φως του για να φτάσει σε εμάς και το πόσο ενδεικτική είναι αυτή η θερμότητα που αισθανόμαστε για το σύνολο της ενέργειας που εκπέμπει κάθε στιγμή το άστρο μας; Επειδή η μέση απόσταση της Γης από τον ήλιο είναι 150.000.000 χιλιόμετρα, τότε αυτή η θερμότητα που νιώθουμε απλώνεται σε μία επιφάνεια σφαίρας που έχει εμβαδό  2,82743339 × 10¹⁷  τετραγωνικά χιλιόμετρα. (Ο μαθηματικός τύπος που μας δίνει το εμβαδό της επιφάνειας μιας σφαίρας είνα 4*π*R² όπου R η μέση απόσταση της Γης από τον ήλιο). Ένα απίστευτα μεγάλο ποσό ενέργειας που εξαπολύεται κάθε στιγμή από τον Ήλιο. Αν αναλογιστούμε ότι αυτό συμβαίνει για δισεκατομμύρια χρόνια, μπορούμε να φανταστούμε πόσο απλόχερα προσφέρει την ενέργειά του για να ζεστάνει το διάστημα γύρω του και μαζί με αυτό τη Γη μας. Όσο απομακρυνόμαστε απο τον Ήλιο, η επιφάνεια της θερμαινόμενης σφαίρας που τον περικλύει γίνεται όλο και μεγαλύτερη και η ζέστη που αισθανόμαστε μικρότερη, μέχρι ουσιαστικά να γίνει μηδενική σε αρκετά μεγάλη απόσταση. Αυτό δε σημαίνει ότι η ενέργειά του χάνεται, αλλά ότι απλώνεται σε μια ουσιαστικά άπειρη φανταστική επιφάνεια και είναι ανεπαίσθητη. Αυτό συμβαίνει με όλα τα άστρα και έτσι το σύμπαν είναι πλήρες από ακτινοβολία κάθε είδους. Είμαστε λοιπόν τυχεροί που βρισκόμαστε κοντά στον Ήλιο και καταφέρνουμε να κλέβουμε λίγη από την ζέστη που αυτός εκπέμπει στην απέλπιδα προσπάθειά του να ζεστάνει και να φωτίσει το απέραντο και ψυχρό διάστημα που απλώνεται προς κάθε κατεύθυνση.

Νηλ Άρμστρονγκ, ο άνθρωπος που όλοι θαυμάσαμε

Ένας άνθρωπος σύμβολο της διαστημικής εποχής, όπως συνήθως αποκαλούμε τα χρόνια μετά το τέλος της δεκαετίας του 1950, έφυγε από τη ζωή και το γεγονός αυτό προκάλεσε συγκίνηση στην παγκόσμια κοινότητα. ΄Ηταν ο αστροναύτης Νηλ Άρμστρονγκ, το όνομα του οποίου είναι συνώνυμο με το ομορφότερο επίτευγμα του ανθρώπου, όσο αφορά την εξερεύνηση του κόσμου, δηλαδή την αποστολή πληρώματος σε έναν άλλο πλανήτη πέρα από τη Γη. Είναι λίγοι όσοι μπορούν να συγκινήσουν με το θάνατό τους όλους τους ανθρώπους και αυτό γιατί λίγοι καταφέρνουν να πραγματοποιήσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους αυτά που ονειρεύονται κρυφά ή φανερά οι περισσότεροι από εμάς. Συνήθως αυτές οι ξεχωριστές προσωπικότητες είναι επιστήμονες, εξερευνητές, καλλιτέχνες και συγγραφείς. Πετυχαίνουν με κόπο και θυσίες όλα όσα ωθούν την ανθρωπότητα να κάνει μεγάλα βήματα προς τα εμπρός, κάτι που συνοψίστηκε στην περίφημη φράση που είπε ο Νηλ Άρμστρονγκ μόλις πάτησε στην επιφάνεια της Σελήνης. Σε έναν κόσμο που βασανίζεται από συνεχείς και μάταιες συρράξεις, ανισότητες, φτώχεια και είναι υποδουλωμένος στη ματαιοδοξία και την απληστία, σπανίζουν οι στιγμές που συνειδητοποιούμε ότι οι πράξεις που κατευθύνονται από την παιδική περιέργεια, που όλοι διαθέτουμε, καθώς και από τη δίψα για τη γνώση και την περιπέτεια θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να αλλάξουμε προσανατολισμό και στόχους. Μόνο έτσι μπορούμε να δρούμε ως σύνολο και να παραμερίσουμε τις διαφορές και τις μικρότητες που περιορίζουν τους ορίζοντες του μέλλοντός μας. Ο Νηλ Άρμοστρονγκ σίγουρα έζησε ένα όνειρο που για χιλιάδες χρόνια παρέμενε εγκλωβισμένο στο μυαλό απλών ανθρώπων αλλά και ποιητών και ονειροπόλων. Κατόρθωσε, με τη βοήθεια χιλιάδων άλλων ανθρώπων που δούλεψαν σκληρά, να το μετατρέψει σε χειροπιαστή πραγματικότητα. Και τι άλλο ομορφότερο υπάρχει από το να ονειρευόμαστε και να παρακινούμαστε από τα όνειρα αυτά, ώστε να τα πραγματοποιήσουμε και ταυτόχρονα να εναρμονιζόμαστε όλο και περισσότερο με τις «απαιτήσεις» του σύμπαντος από εμάς.. 

Τηλεσκόπια, τηλεσκόπια, τηλεσκόπια...

Η λέξη τηλεσκόπιο είναι συνώνυμη με την Αστρονομία και όσο η δεύτερη προκαλεί ρίγη συγκίνησης και θαυμασμού με την περιγραφή και εξήγηση των φαινομένων του διαστήματος, άλλο τόσο και το τηλεσκόπιο προκαλεί ενθουσιασμό και ιδιαίτερα συναισθήματα στους εραστές του ουρανού. ¨Ετσι οι ερασιτέχνες αστρονόμοι αναλώνονται σε πολύωρες συζητήσεις σχετικά με τον εξοπλισμό τους και ανυπομονούν να χειριστούν και να δοκιμάσουν ό,τι καινούριο και καινοτόμο σύστημα εμφανίζεται στην αγορά. Τα τηλεσκόπια ξεκίνησαν πριν απο μερικές εκατοντάδες χρόνια και ήταν δύο ειδών. Τα διοπτρικά και τα κατοπτρικά. Τα πρώτα χρησιμοποιούν φακούς μέσα από τους οποίους περνάει το φως στη συγκλίνουσα πορεία του προς την εστία και το αδηφάγο μάτι του παρατηρητή και τα δεύτερα χρησιμοποιούν κάτοπτρα, τα οποία αντανακλούν το φως στην προσπάθειά τους να το συγκεντρώσουν προς την εστία. Σήμερα υπάρχουν δεκάδες κατηγορίες και υποκατηγορίες τηλεσκοπίων  με περίεργα ονόματα, όπως Σμίντ-Κάσεγκρεν, Μακσούτοφ – Κάσεγκρεν, Ρίτσευ – Κρετιέν, Πέτζβαλ,  Σμίντ – Νιουτόνιαν και πολλά άλλα,  ονόματα που τρομάζουν συνήθως τους νέους παρατηρητές που προσπαθούν να εξοικειωθούν με τη μυστηριώδη αλλά ελκυστική ονοματολογία πριν ασχοληθούν σοβαρά με την αστρονομία. Στην πραγματικότητα όλα αυτά τα τηλεσκόπια δε χρησιμοποιούν τίποτα παραπάνω από ό,τι χρησιμοποιούσαν τα πρώτα τηλεσκόπια, δηλαδή φακούς και κάτοπτρα. Βέβαια η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι ανάγκες των αστρονόμων επέβαλαν πολύπλοκους συνδυασμούς αυτών των στοιχείων και στην προσπάθειά τους να αποσπάσουν από το  φευγαλέο παιχνίδισμα του φωτός τις περισσότερες δυνατόν πληροφορίες για τα άστρα και τους γαλαξίες που αυτό ασυναίσθητα μεταφέρει, κατάφεραν να δημιουργήσουν οπτικά όργανα που όχι μόνο αποτελούνται από εξαιρετικά μεγάλα κάτοπτρα και φακούς αλλά και μπορούν με αυτά να διακρίνουν λεπτομέρειες σε μακρυνούς γαλαξίες, που οι πρώτοι αστρονόμοι με τον πρωτόγονο εξοπλισμό τους θα θεωρούσαν εξωπραγματικές. Έτσι τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι ερασιτέχνες αστρονόμοι μπορούν να ξετρυπώνουν μυστήρια και θαύματα ανάμεσα στα άστρα με τηλεσκόπια που εντυπωσιάζουν τόσο στη θέα όσο και στα αποτελέσματα.

«Ανακοινώνουμε ότι το Curiοsity προσεδαφίστηκε επιτυχώς στον Άρη»

Η ανθρωπότητα πάντοτε αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα που έφτασαν να απειλήσουν ακόμα και την ίδια της την ύπαρξη και τη συνέχειά της στη Γη και αυτό έγινε φανερό τον αιώνα που πέρασε με τους παγκόσμιους πολέμους που αφάνισαν εκατομμύρια ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους θα προσέφεραν αν ζούσαν στην εξέλιξη των επιστημών, της τεχνολογίας, των τεχνών αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σήμερα τα προβλήματα είναι επίσης πολλά και σύνθετα, υπάρχουν όμως και στιγμές αναλαμπών που μας κάνουν να ελπίζουμε αλλά και να φανταζόμαστε ένα καλύτερο μέλλον με ευρύτερες προοπτικές για τον άνθρωπο. Απόδειξη είναι η προσεδάφιση του διαστημικού robot Curiosity στον κρατήρα Gale που ενθουσίασε την ανθρωπότητα εν μέσω πολιτικών, οικονομικών και άλλων προβλημάτων που συνεχίζουν να την βασανίζουν. Το Curiosity, που είναι ένα κινητό εργαστήριο, θα εξερευνήσει για πρώτη φορά περιοχές του πλανήτη που παλαιότερα δεν ήταν δυνατόν να   εξερευνηθούν λόγω της δυσκολίας που παρουσίαζαν κατά την προσεδάφιση. Η εξέλιξη όμως της τεχνολογίας προσεδάφισης, που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στο Curiosity, δίνει τη δυνατότητα να προσεγγιστούν δύσκολες περιοχές που όμως παρουσίαζουν το μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Για 23 μήνες το όχημα-ρομπότ θα αναλύει δείγματα από πέτρες και  έδαφος και θα επιχειρήσει να διαπιστώσει αν ο γειτονικός μας πλανήτης φιλοξένησε κάποτε μικροβιακή ζωή. Το Curiosity είναι εφοδιασμένο με εξαιρετικά εξελιγμένα όργανα και μπορεί να διανύσει μεγάλες αποστάσεις στον κρατήρα Gale. Το 1976 ήταν η χρονιά που πραγματοποιήθηκε η πρώτη προσεδάφιση ρομπότ-εργαστηρίου στον Άρη. Ήταν το Viking 1 το οποίο ακούμπησε τη σκονισμένη επιφάνεια του Άρη στις 20 Ιουλίου της χρονιάς αυτής και μεταξύ άλλων έστειλε τις πρώτες φωτογραφίες από την εξωτική επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη. Από τότε πέρασαν 36 χρόνια και μεσολάβησαν πολλές αποστολές προς τον Άρη, για να φτάσουμε στην εξίσου ιστορική στιγμή που ζήσαμε όλοι αυτό τον Αύγουστο  και να διαπιστώσουμε με τα μάτια μας πόσο λαμπρές στιγμές μπορεί να ζήσει η ανθρωπότητα, όταν θέτει στόχους, δουλεύει μεθοδικά και παραμερίζει διαφορές και μικρότητες για να ζήσει το μεγαλείο της εξερεύνησης του διαστήματος. Μιας εξερεύνησης που θα είναι ανεξάντλητη και θα μπορεί να θρέψει τη φαντασία και τα όνειρα όλων των επόμενων γενεών.

Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Κρατήρας Αριζόνας

Το τηλεσκόπιο αλλά και η διαστημική εποχή έχουν συμβάλει μεταξύ άλλων στην αλλαγή προοπτικής με την οποία αντιμετωπίζουμε τη θέση της Γης στο σύμπαν καθώς και την ανθρώπινη ζωή μέσα στο οικοσύστημα του πλανήτη μας. Ποτέ άλλοτε δεν ήταν φανερή, όσο είναι στις μέρες  μας, η πραγματική θέση που έχει ο πλανήτης μας μέσα στο σύμπαν. Όταν το τηλεσκόπιο μας αποκάλυψε τους άλλους πλανήτες και διαπιστώσαμε ότι αυτοί έχουν πολλές ομοιότητες με τη Γη, όπως ότι διαθέτουν πολύχρωμα σύννεφα, ενεργά και μη ηφαίστεια, κοίτες που κάποτε διατρέχονταν από αρχαίους ποταμούς, λευκούς πάγους από νερό και διοξείδιο του άνθρακα στους πόλους τους ακόμα και παραμυθένια και εντυπωσιακά σέλας, νιώσαμε ότι η μοναδικότητα της Γης πλαισιώνεται από άλλους κόσμους που μοιάζουν με αυτή αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να την ξεπεράσουν γιατί απλώς διαθέτουν κάποια από τα χαρακτηριστικά του υδάτινου πλανήτη μας. Τί συμβαίνει όμως όταν η Γη «αντιγράφει» τους άλλους πλανήτες; Όταν διαπιστώθηκε ότι ο μεγάλος κρατήρας της Αριζόνα ήταν αποτέλεσμα της πτώσης κάποιου αστεροειδούς στο μακρινό παρελθόν, σίγουρα θα ήταν ένα μεγάλο σοκ για τους επιστήμονες αλλά και τους υπόλοιπους ανθρώπους. Στα επόμενα χρόνια ανακαλύφθηκαν τα ίχνη και άλλων κρατήρων που παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της Γης να τα καλύψει με τη διαβρωτική δράση του αέρα, του νερού και των τεκτονικών κινήσεων, αυτά κατάφερναν να μαρτυρούν το ότι και η Γη υπόκειται στους ίδιους νόμους που διέπουν και τους άλλους πλανήτες και όπως αυτοί μοιάζουν με το δικό μας κόσμο έτσι και ο πλανήτης μας μοιάζει με αυτούς και τα εξωτικά χαρακτηριστικά των μακρινών σωμάτων μπορούν πολύ εύκολα να συναντιούνται και στο δικό μας. Αυτή η αλλαγή προοπτικής συναντιέται και αλλού, όπως στη μελέτη της καταγωγής του ανθρώπου, όπου η εξελικτική θεωρία παρουσιάζεται εξίσου θορυβώδης και αποκαλυπτική και μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον άνθρωπο σε σχέση με τα άλλα πλάσματα. Στην πραγματικότητα δεν ανακαλύπτουμε «νέους κόσμους» αλλά διαλύονται τα σύννεφα της άγνοιας και των λοιπών ματαιοδοξιών που μας εμπόδιζαν για χρόνια να συλλάβουμε την ενιαία πραγματικότητα που μας πλαισιώνει και η οποία, όταν την κατανοήσουμε και τη δεχτούμε, μας βοηθάει ώστε να γίνουμε πιο διαλλακτικοί και να νιώσουμε πιο έντονα την ενότητά μας με τους άλλους οργανισμούς εδώ στη Γη αλλά και με τους απρόσιτους κόσμους πέρα από τη Γη.

Το Πλουτώνιο σύστημα επεκτείνεται!

Credit: NASA/ESA/M. Showalter (SETI Institute)

Όταν ο Clyde Tombaugh ανακάλυψε τον Πλούτωνα πριν από 82 χρόνια, δε θα είχε περάσει από το νου του ότι το ασθενές φως του θα έκρυβε ένα σύστημα από 6 τουλάχιστον σώματα, δηλαδή τον Πλούτωνα και 5 δορυφόρους. Κι αυτό γιατί  ένας νέος δορυφόρος προστέθηκε στην οικογένεια του Πλούτωνα μετά την επισήμανση που έγινε σε φωτογραφία του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble. Οι 5 δορυφόροι περιστρέφονται σε τροχιές που θυμίζουν ρωσικές κούκλες, καθώς η μία περικλείει την άλλη με ομοιόμορφο τρόπο. Οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι όλοι οι δορυφόροι είναι το αποτέλεσμα κάποιας σύγκρουσης του Πλούτωνα με κάποιο άλλο σώμα της μακρινής ζώνης του Kuiper πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτή η ανακάλυψη είναι σημαντική και για ένα πρακτικό λόγο. Το διαστημόπλοιο New Horizons κατευθύνεται προς τον Πλούτωνα, όπου θα φτάσει μέχρι το 2015. Το σκάφος θα περάσει από τον Πλούτωνα με ταχύτητα 48.000 χλμ/ώρα και αυτό σημαίνει ότι ακόμα και μια σύγκρουση με ένα μικρό σώμα θα μπορούσε να συντρίψει το εξερευνητικό διαστημόπλοιο. Έτσι οι επιστήμονες χρησιμοποιώντας τη γνώση αυτή θα κατευθύνουν κατάλληλα το σκάφος στο πιθανώς αφιλόξενο Πλουτώνιο σύστημα. Ο πρώτος δορυφόρος του Πλούτωνα ανακαλύφθηκε το 1978 και ονομάστηκε Χάροντας. Ακολούθησαν η Nix και Hydra καθώς και το φεγγάρι με το ψυχρό όνομα P4 για να συμπληρωθεί με τον 5^ο δορυφόρο που προσωρινά πήρε το όνομα S/2012 (134340) 1. Ο Πλούτωνας είναι μέλος της ζώνης του Kuiper, της πλέον άγνωστης περιοχής του ηλιακού μας συστήματος, και αν σκεφτεί κανείς τη μεταμόρφωση του Πλούτωνα από ένα μοναχικό πλανήτη σε ένα μικρό ηλιακό σύστημα θα πρέπει να περιμένουμε την ανακάλυψη και άλλων εντυπωσιακών και εξωτικών κόσμων στις παρυφές του πλανητικού συγκροτήματος του Ήλιου. Ο χρόνος θα δείξει!

Πιθανό «νέο» άστρο στον Τοξότη!

(Το Nova φαίνεται στο κέντρο της φωτογραφίας) 

 E. Guido / G. Sostero / N. Howes

Τα άστρα του ουράνιου θόλου δείχνουν αμετάβλητα για πολλά χρόνια και ελάχιστες είναι οι φορές που κάποια σημαντική αλλαγή καταγράφεται από τους ανθρώπους. Γι’ αυτό το λόγο κάθε νέο άστρο αντιμετωπίζεται πάντοτε με ενθουσιασμό και είναι μια ευκαιρία για παρατήρηση και επιστημονική μελέτη που δε θα πρέπει να πάει χαμένη. Έτσι τις τελευταίες μέρες οι αστρονόμοι είναι απασχολημένοι με ένα «Νέο» άστρο (Nova) το οποίο ανακαλύφθηκε στον αστερισμό του Τοξότη. Μάλιστα η λαμπρότητά του (9ο μέγεθος) επιτρέπει σε ερασιτέχνες αστρονόμους με μικρά τηλεσκόπια να ρίξουν μια ματιά στο νέο μέλος του αστερισμού αυτού που ξεπήδησε από την αφάνεια, για να διεκδικήσει λίγο χώρο ανάμεσα στα άστρα του πολυπληθούς αυτού συγκροτήματος.  Το «Νέο» άστρο ανακαλύφθηκε ανεξάρτητα από δύο Ιάπωνες παρατηρητές, τους Koichi Itagaki και Yukio Sakurai.  Το ίχνος του εντοπίστηκε σε εικόνες που οι δύο αστρονόμοι τράβηξαν με το φωτογραφικό τους εξοπλισμό. Καθώς κυλάει ο χρόνος νέες παρατηρήσεις και μετρήσεις συσσωρεύονται αλλά οι αστρονόμοι δεν είναι σίγουροι για το αν το εν λόγω άστρο είναι πραγματικό Nova. Αυτό γιατί Ούγγροι αστρονόμοι κατέγραψαν το φάσμα του αλλά δεν εντόπισαν σε αυτό ισχυρές γραμμές εκπομπής, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές για τα άστρα τύπου Nova. Έτσι συμπέραναν, αν και ακόμη είναι νωρίς, ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για άστρο που ονομάζεται «Νάνος Νova». Ο «επισκέπτης» βρίσκεται 2 μοίρες βορειοδυτικά του όμορφου «Τρισχιδούς» νεφελώματος σε μια περιοχή του Τοξότη χωρίς τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό άστρων που τον χαρακτηρίζει. Τα άστρα NOVA παρουσιάζονται όταν αναφλέγεται το υδρογόνο που συσσωρεύεται στην επιφάνεια ενός λευκού νάνου, με αποτέλεσμα την ανεγξέλεγκτη αλυσιδωτή πυρηνική σύντηξη και την ξαφνική αύξηση της λαμπρότητας του άστρου που συνήθως δεν είναι ορατό. Η ονομασία «NOVA» δόθηκε από τον ιδιοφυή παρατηρητή του ουρανού Tycho Brahe το 1572. Η μικρή διάρκεια της ανθρώπινης ζωής αποδεικνύεται πως δεν είναι ικανή για να αποκαλύψει την ένταση και μεταβλητότητα που κρύβεται στα φαινόμενα του διαστήματος και που περιστασιακά γινόμαστε μάρτυρές τους.

Η τέχνη και η τεχνική της παρατήρησης

www.andromedachild.com

Στις μέρες μας υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να εκμεταλλευτούμε τις δυνατότητες που μας προσφέρει το τηλεσκόπιο. Είτε το χρησιμοποιούμε για παρατήρηση είτε για φωτογράφηση ή ακόμα και για να πραγματοποιήσουμε κάποια επιστημονική μελέτη, μας δίνει απεριόριστες δυνατότητες για να εκτιμήσουμε την ομορφιά του σύμπαντος που μας πολιορκεί και μας σαγηνεύει με τα ατελείωτα σε αριθμό αντικείμενα που περιλαμβάνει. Αν μας αρέσει η παρατηρησιακή αστρονομία, υπάρχουν πάντα τρόποι να την εξασκήσουμε πιο σωστά και να αντλήσουμε από αυτή περισσότερες συγκινήσεις. Μερικές συμβουλές για τη σωστότερη παρατήρηση με τηλεσκόπιο είναι οι ακόλουθες:

• Αν χρησιμοποιούμε χάρτες, θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς αναπαριστούν τον ουρανό και τι αντιπροσωπεύουν τα διάφορα σύμβολα σε αυτούς.
• Πριν βρεθούμε κάτω από τον νυχτερινό ουρανό, θα πρέπει να έχουμε μελετήσει τους χάρτες και να έχουμε από πριν εντοπίσει σε αυτούς όλα τα ενδιαφέροντα αντικείμενα προς παρατήρηση.
• Η λίστα των αντικειμένων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη, διότι για να παρατηρήσουμε σωστά κάποιο από αυτά, θα χρειαστούμε αρκετή ώρα. Οι 10 γαλαξίες που μπορεί να επιθυμούμε να παρατηρήσουμε στον αστερισμό της Παρθένου δεν είναι ρεαλιστικός αριθμός, αν δε σκοπεύουμε να καθήσουμε κάτω από τα άστρα για πολλή ώρα.
• Κάθε ενδιαφέρον αντικείμενο θα πρέπει να συνοδεύεται από σύντομο κείμενο με τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του, ώστε να μη χρειάζεται να ψάχνουμε στο σκοτάδι πληροφορίες σε βιβλία και καταλόγους.
• Μετακινούμε το τηλεσκόπιο από τον ένα στόχο στον άλλο συγκρίνοντας προσεκτικά το πεδίο μας με τους χάρτες και ομαδοποιώντας τα άστρα σε διάφορα σχήματα (τρίγωνα, τετράγωνα, ευθείες), ώστε να είναι ευκολότερη η σύγκριση.
• Παρατηρούμε με προσοχή κάθε αντικείμενο, για να εντοπίσουμε σε αυτό αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά που μπορεί να μην περιγράφουν τα βιβλία.
• Η παρατήρηση είναι εκτός των άλλων μια διανοητική εμπειρία. Αναλογιζόμαστε τη σημασία της απόστασης ή της λαμπρότητας ενός άστρου συγκρίνοντάς τη με την απόσταση ή τη λαμπρότητα του Ήλιου.

Τέλος θα πρέπει να είμαστε συγκεντρωμένοι κατά τη διάρκεια της παρατήρησης και να  μην ξεχνούμε ότι, επειδή  είναι μια χαλαρωτική δραστηριότητα, μπορεί να ξοδέψουμε την περισσότερη ώρα σκεφτόμενοι άσχετα θέματα παρά παρατηρώντας..

«Κρυφακούoντας» το σύμπαν

Η ατμόσφαιρα της Γης εμποδίζει το μεγαλύτερο μέρος της ακτινοβολίας των ουράνιων αντικειμένων  να φτάσει στην επιφάνειά της. Έτσι, τα ζώα και τα φυτά μπορούν να επιβιώνουν για εκατομμύρια χρόνια προστατευμένα από θανατηφόρες ακτινοβολίες, όπως οι ακτίνες - Χ και η υπεριώδης ακτινοβολία. Αντίθετα τα ραδιοκύματα ενώ μπορούν και διαπερνούν την ατμόσφαιρα δεν είναι επικίνδυνα για τα έμβια πλάσματα. Οι αστρονόμοι παρακολουθούν εδώ και δεκαετίες τον ουρανό και τις διάφορες ραδιοπηγές με δεκάδες ραδιοτηλεσκόπια χρησιμοποιώντας τεχνικές, όπως η συμβολομετρία, η οποία επιτυγχάνεται με τη σύνδεση πολλών μικρότερων ραδιοτηλεσκοπίων έτσι ώστε να δρούν σαν ένα ενιαίο πανίσχυρο όργανο. Πριν 20 χρόνια οι ραδιοαστρονόμοι οραματίστηκαν ένα γιγαντιαίο τηλεσκόπιο που θα αποτελούνταν από χιλιάδες μικρότερα τηλεσκόπια διασκορπισμένα σε διάφορες ηπείρους και τα οποία συνολικά θα είχαν την ισχύ ενός ραδιοτηλεσκοπίου με μέγεθος δίσκου 1 τετραγωνικό χιλιόμετρο. Στο πρόγραμμα ενδιαφέρονται να συμμετέχουν η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Κίνα, η Ιταλία και άλλες χώρες. Αποφασίστηκε το σύμπλεγμα των τηλεσκοπίων να κατασκευασθεί στη Νότια Αφρική και την Αυστραλία, δηλαδή σε χώρες με μεγάλες ανοιχτές εκτάσεις χωρίς ραδιο-παρεμβολές και οι οποίες είναι φιλικές προς την Αστρονομία. Τα ραδιοτηλεσκόπια θα περιλαμβάνουν κλασικές αντένες, διατάξεις χαμηλής συχνότητας όπως και διατάξεις μεσαίας συχνότητας, έτσι ώστε να καλύπτεται ένα εύρος συχνοτήτων από 70 MHz έως 10 GHz. Η νέα αυτή διάταξη θα έχει 50 φορές μεγαλύτερη ευαισθησία και 10.000 φορές καλύτερη απόδοση από τις καλύτερες υπάρχουσες διατάξεις. Με τη βοήθεια αυτού του ραδιοτηλεσκοπίου οι επιστήμονες θα προσπαθήσουν να ερμηνεύσουν ερωτήματα που αφορούν στη δημιουργία των πρώτων άστρων και γαλαξιών, να χαρτογραφήσουν 1 δισεκατομμύριο γαλαξίες και να ερμηνεύσουν το ρόλο που παίζει η σκοτεινή ενέργεια στην επιτάχυνση του σύμπαντος. Το γιγαντιαίο αυτό ραδιοτηλεσκόπιο θα είναι τόσο ισχυρό, ώστε να μπορεί να ανιχνεύσει ένα radar αεροδρομίου σε έναν πλανήτη 50 έτη φωτός μακριά. Μπορεί να φανταστεί κανείς  τι λογής ανακαλύψεις περιμένουν τους αστρονόμους αλλά και τους ενδιαφερόμενους πολίτες της Γης τις επόμενες δεκαετίες.

Η έκλειψη του Ήλιου από την Αφροδίτη

Διάβαση Αφροδίτης του 2004
 Φωτογραφίες - Animation: Απόστολος Ευαγγελόπουλος

Ένα από τα θεαματικότερα φαινόμενα του ουρανού θα πραγματοποιηθεί στις 6 Ιουνίου, σχεδόν 8 χρόνια μετά το τελευταίο αντίστοιχο που έγινε στις 8 Ιουνίου του 2004. Πρόκειται για τη διάβαση του πλανήτη Αφροδίτη μπροστά από το δίσκο του Ήλιου που μπορεί να παρατηρηθεί με τη χρήση τηλεσκοπίου και κατάλληλου φίλτρου για την προστασία του παρατηρητή από την εκτυφλωτική λάμψη του άστρου μας. Η Ελλάδα δε θα είναι αυτή τη φορά από τις καλύτερες περιοχές για την παρατήρηση του φαινομένου σε σύγκριση με τη διάβαση του 2004. Αντίθετα οι καλύτερες περιοχές για το 2012 είναι ο Δυτικός Ειρηνικός Ωκεανός, η Αυστραλία και η Ανατολική άκρη της Ασίας. Οι διαβάσεις συμβαίνουν σε ζεύγη και το επόμενο τέτοιο ζεύγος δε θα συμβεί παρά το Δεκέμβριο του 2117 και το Δεκέμβριο του 2125. Έτσι η φετινή διάβαση της Αφροδίτης είναι και η τελευταία ευκαιρία για τους σημερινούς κατοίκους της Γης, ώστε να απολαύσουν αυτόν τον εντυπωσιακό εναγκαλισμό των δύο σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος. Η διάβαση της Αφροδίτης δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια έκλειψη του Ήλιου, όχι όμως από τη Σελήνη, αλλά από το δεύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Επειδή όμως η Αφροδίτη βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη Σελήνη, παρατηρούμε τη μικρή σιλουέτα της να ταξιδεύει μπροστά από τον λαμπρό δίσκο του Ηλιου. Αυτή η διαδρομή της Αφροδίτης είναι όμως ιδιαίτερα εντυπωσιακή ζώντας τη μέσα από το τηλεσκόπιο, όπως φαίνεται και στην προσομοίωση πάνω αριστερά που είναι ουσιαστικά η σύνθεση φωτογραφιών που τραβήχτηκαν κατά τη διάρκεια του φαινομένου του 2004. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον παρατηρητή το περίγραμμα του δίσκου της Αφροδίτης, ο οποίος είναι πολύ μικρότερος από αυτόν του Ήλιου και εντελώς μαύρος αφού βλέπουμε την πλευρά του πλανήτη που δε φωτίζεται από το άστρο μας. Όι αντιθέσεις αυτές τονίζουν τον δίσκο της Αφροδίτης και δημιουργούν μια ασυνήθιστη εντύπωση που είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς, όπως είναι δύσκολο να περιγράψει κάποιος την εντύπωση μιας ολικής ηλιακής έκλειψης. Είναι γεγονός ότι το ηλιακό μας σύστημα διέπεται από νόμους και φαινόμενα που δεν μπορούν παρά να συναρπάζουν τους ανήσυχους και περίεργους κατοίκους του. Καλή παρατήρηση!

Η « γωνιά » μας στον γαλαξία και η πορεία μας μέσα σε αυτόν..

Ο Ήλιος, όπως και οι άλλοι πλανήτες του συστήματός μας, δεν αποτελούν τους μοναδικούς μας γείτονες στο κοντινό διάστημα. Αντίθετα αυτή η ομάδα των άστρων και πλανητών, που όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε, γειτονεύει με περίπου 200 άστρα τα οποία βρίσκονται σε ακτίνα 50 έτη φωτός από τον ήλιο μας. Επιπλέον, αυτή η αστρική  συνοικία βρίσκεται στην άκρη της λεγόμενης σπείρας του «Ωρίωνα», μιας από τις σπείρες του γαλαξία μας, και απέχει περίπου 27.000 έτη φωτός από το υπέρλαμπρο κέντρο του γαλαξία ταξιδεύοντας γύρω από αυτό, αιχμαλωτισμένη από τη βαρύτητά του, όπως και όλα τα υπόλοιπα άστρα του γιγαντιαίου αυτού κοσμικού συγκροτήματος. Το ηλιακό μας σύστημα έχει βέβαια τη δική του πορεία μέσα στον γαλαξία με κατεύθυνση προς το άστρο Βέγα και με γωνία 60 μοίρες ως προς το κέντρο του γαλαξία. Αυτή η κίνηση υπόκειται σε διαταραχές που οφείλονται στις σπείρες του γαλαξία και άλλες συγκεντρώσεις μάζας, αλλά είναι σε γενικές γραμμές ελλειπτική. Ο Ήλιος οδηγεί έτσι την οικογένειά του σε ένα μακρύ ταξίδι γύρω από το κέντρο του γαλαξία που διαρκεί 225-250 εκατομμύρια χρόνια (γαλαξιακό έτος) και κατά τη διάρκειά του συναντά κάθε είδους άστρα και νεφελώματα που οι άνθρωποι λόγω της σύντομης παρουσίας τους στη Γη, τις τελευταίες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, δεν μπορούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους. Αν όμως σκεφτεί κανείς ότι η ταχύτητα του Ήλιου σε αυτή την πορεία μέσα στο γαλαξία είναι περίπου 220 χλμ το δευτερόλεπτο, τότε ένας άνθρωπος που ζει 80 χρόνια θα έχει διανύσει ως επιβάτης του ηλιακού μας συστήματος στον ωκεανό των γαλαξιακών σπειρών μια όχι ευκαταφρόνητη απόσταση, αφού μόνο σε 8 μέρες θα έχει καλύψει την απόσταση Γης – Ήλιου, δηλαδή 150.000.000 χιλιόμετρα. Άραγε τι είδους συναντήσεις επιφυλάσσουν οι άγνωστες περιοχές του γαλαξία για τον Ήλιο και τους ακολούθους του στους επόμενους μήνες του γαλαξιακού έτους και ποιες συνέπειες θα έχουν για τα πλάσματα που κατοικούν στον πλανήτη Γη τα απρόβλεπτα αστρικά φαινόμενα που καιροφυλακτούν στους αχαρτογράφητους υφάλους του γαλαξία...;

Μια «γέφυρα» στην άκρη του σύμπαντος

Credit: ESA/NASA/JPL-Caltech/CXC/McGill Univ.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel ανακάλυψε ένα νηματοειδή σχηματισμό που περιέχει δισεκατομμύρια άστρα και ενώνει σαν γέφυρα δύο σμήνη γαλαξιών. Τα δύο αυτά σμήνη μαζί με ένα τρίτο θα ενωθούν στο μακρυνό μέλλον για να σχηματίσουν ένα υπερσμήνος γαλαξιών, που θα αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες δομές στο σύμπαν. Η λαμπερή γέφυρα που ενώνει τα δύο σμήνη αποτελεί μια καλή ευκαιρία για τους αστρονόμους, ώστε να κατανοήσουν πώς οι γαλαξίες εξελίσσονται και συγχωνεύονται σε υπερσμήνη. Η «φωταγωγημένη» γέφυρα έχει μήκος 8 εκατομμύρια έτη φωτός, περιέχει εκατοντάδες γαλαξίες και βρίσκεται σε απόσταση 7 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Το τηλεσκόπιο Herschel φωτογραφίζοντας το μακρυνό σύμπαν στο υπέρυθρο, ανακάλυψε τη γέφυρα που αιωρείται στο διαγαλαξιακό κενό μεταξύ των δύο σμηνών. Αυτό ήταν αδύνατο να γίνει με  οπτικά τηλεσκόπια, αφού η διαστρική σκόνη κρύβει το φως των άστρων. Όμως η θέρμανσή της από τα άστρα που κρύβονται μέσα και πίσω από αυτή είναι ορατή στο υπέρυθρο και έτσι μπορεί να συμπεράνει κανείς την ύπαρξη μεγάλου αριθμού άστρων υπεύθυνων για την υψηλή θερμοκρασία που παρατηρείται.  Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι η έντονη δραστηριότητα στη γαλαξιακή γέφυρα έχει σαν αποτέλεσμα τη γέννηση άστρων με συνολική μάζα 1000 ηλιακών μαζών, τη στιγμή που στον γαλαξία μας σχηματίζονται κάθε χρόνο άστρα με μάζα ίση με μία ηλιακή μάζα. Αυτή η ανεξέλεγκτη παραγωγή νέων άστρων οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεγάλη πυκνότητα που παρατηρείται στη διαγαλαξιακή γέφυρα. Οι παρατηρήσεις του υπερσμήνους RCS2319, όπως είναι γνωστό το αντικείμενο μελέτης του Herschel, θα βοηθήσουν στην  κατανόηση των καθοριστικών παραγόντων για την πορεία της ζωής ενός γαλαξία και συγκεκριμένα για το αν σημαντικότερος παράγοντας είναι η κληρονομικότητα (μάζα) ή το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται ο γαλαξίας. Οι σημερινές δομές θα αποτελέσουν στο μέλλον ένα κολοσσιαίο υπερσμήνος που θα θυμίζει το μεγάλο υπερσμήνος στον αστερισμό της Κόμης της Βερενίκης, το οποίο μπορούμε να παρατηρήσουμε την άνοιξη από τη Γη.

Οι αστερισμοί και ο ανθρώπινος πολιτισμός

http://www.astronoo.com

Από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του ανθρώπου πάνω στη Γη, όταν ο βραδινός ουρανός ήταν απαλλαγμένος από τη φωτορύπανση και τη μόλυνση, που στις μέρες μας κυριαρχούν και όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές κοινωνίες και οι πόλεις απλά δεν υπήρχαν, δημιουργήθηκε μια στενή σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του αστρικού κόσμου. Έτσι με το καιρό οι πρόγονοί μας έμαθαν να ομαδοποιούν τα άστρα σε αστερισμούς οι οποίοι πλέον αντικατόπτριζαν τη ζωή και τις εμπειρίες των πλασμάτων της Γης. Οι αστερισμοί αντικατέστησαν την αταξία των άστρων και το στερέωμα έγινε πιο οικείο για τους ανθρώπους.  Καθώς οι εποχές έφερναν στο προσκήνιο διαφορετικούς αστερισμούς, οι άνθρωποι έμαθαν να συσχετίζουν την κάθε εποχή και τον κάθε μήνα με διαφορετικούς αστερισμούς και να τους υποδέχονται με χαρά και ικανοποίηση αισθανόμενοι την ισορροπία που υπήρχε μεταξύ της Γης και του ουρανού και την ασφάλεια που αυτή υποδήλωνε. Ο ουρανός πλέον ήταν μέρος της ζωής και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων, αφού προειδοποιούσε για την άφιξη των δύσκολων εποχών ή για τις αγροτικές εργασίες που θα έπρεπε να γίνουν. Σήμερα έχουν αλλάξει πολλά στην οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών και η βιομηχανική επανάσταση  αλλά και η αστικοποίηση έχουν επηρεάσει τη σχέση του ανθρώπου με τον ουρανό. Οι κάτοικοι των πόλεων έχουν χάσει την προαιώνια σχέση με τον ουράνιο θόλο και δεν αναγνωρίζουν τους αστερισμούς αλλά ούτε και μπορούν να τους συσχετίσουν με την αλλαγή των εποχών. Έτσι, η σύγχρονη αστική ζωή με την απόστασή της από τη φύση στερεί από τους ανθρώπους όχι μόνο την αναγνώριση του κύκλου των εποχών και των εμπειριών που αυτός προσφέρει αλλά και της εναλλαγής των αστερισμών, η οποία δημιουργεί τα ίδια αισθήματα και εμπειρίες σε όσους τη συνειδητοποιούν. Οι ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι είναι βεβαίως αυτοί που διατηρούν μία ουσιαστική επαφή με τους αστερισμούς και μπορούν να διατηρήσουν την προαιώνια κληρονομιά αυτής της σχέσης με το να διαδώσουν τη γνώση του νυχτερινού ουρανού και των αστερισμών του αλλά και της αρμονίας και συναισθηματικής πληρότητας που αυτός προκαλεί σε όσους επιθυμούν να τον εντάξουν στην πορεία της ζωής τους.    

Η πορεία της Αφροδίτης προς την αγκαλιά του Ήλιου

Photo: Sky & Telescope

Ο Aποσπερίτης κυριαρχεί στον απογευματινό ουρανό τους τελευταίους μήνες ομορφαίνοντας τα ανοιξιάτικα βράδυα με τη μοναδική του λάμψη. Η βασιλεία του όμως μεταξύ των σωμάτων του γήινου στερεώματος δε θα διαρκέσει για πολύ ακόμα, καθώς τον Μάϊο θα αρχίσει σταδιακά να πλησιάζει τον Ήλιο (όπως φαίνεται από τη Γη) και συνεπώς θα παραμένει στο νυχτερινό ουρανό όλο και μικρότερο χρονικό διάστημα μετά τη δύση του φωτοδότη του πλανητικού μας συστήματος. Όμως για τους παρατηρητές με τηλεσκόπια αυτή είναι ίσως η καλύτερη χρονική στιγμή για να απολαύσουν τα θέλγητρα της Αφροδίτης, καθώς τότε οι διαστάσεις της είναι οι μεγαλύτερες και εμφανίζεται σαν μισοφέγγαρο, ακριβώς όπως φαίνεται από τη Γη η Σελήνη, όταν είναι μερικών ημερών. Ξεκινώντας την 1^η Μαϊου η Αφροδίτη αποκτά τη μεγαλύτερη λαμπρότητά της, η οποία ξεπερνά αυτή του Σείριου κατά 20 φορές, δίνοντάς της μια εκθαμβωτική λάμψη που επισκιάζει κάθε επίδοξο μέλος του ηλιακού μας συστήματος ή του μακρινού σύμπαντος που θα ήθελε να την προκαλέσει. Είναι τέτοια η θέση του δεύτερου πλανήτη τις πρώτες μέρες του μήνα, ώστε για χώρες όπως η Ελλάδα φαίνεται περίπου 28 μοίρες πάνω από τον ορίζοντα κατά το λυκόφως και δε δύει παρά 3,5 ώρες μετά τη δύση του ήλιου γύρω στις 11:30.  Η δόξα της όμως είναι πρόσκαιρη, αφού είναι τέτοια η πορεία της προς τον Ήλιο, ώστε μέχρι το τέλος του μήνα να έχει υποχωρήσει τόσο πολύ που να απέχει σχεδόν 6 μοίρες από αυτόν και να δύει ουσιαστικά αμέσως μετά από το άστρο της ημέρας. Παρά το γεγονός ότι σταδιακά ο δίσκος της θα γίνεται όλο και λεπτότερος, η λαμπρότητά της θα είναι σχετικά μεγάλη εξαιτίας του ότι θα πλησιάζει τη Γη και κατά συνέπεια αυτός θα φαίνεται μεγαλύτερος. Έτσι στις 20 Μαϊου η λεπτή Αφροδίτη θα διαγράφει στον ουρανό 51 δεύτερα της μοίρας κάνοντας τον δίσκο της ορατό όχι μόνο σε όσους την κοιτούν με κυάλια, αλλά και σε όσους έχουν εξαιρετική όραση.  Αυτή η μεγαλειώδης πορεία της θα ολοκληρωθεί με τη διάβασή της - μερικώς ορατή από την Ελλάδα - μπροστά από το δίσκο του Ήλιου (όταν ουσιαστικά θα βρίσκεται ανάμεσα στη Γη και τον Ηλιο) που θα πραγματοποιηθεί στις 6 Ιουνίου και που θα είναι η μοναδική ευκαιρία για όσους θέλουν να παρατηρήσουν με το τηλεσκόπιό τους αυτό το μοναδικό φαινόμενο, αφού το επόμενο θα συμβεί μακρυά στο μέλλον, όταν κανένας από εμάς δε θα βρίσκεται στη ζωή για να το απολαύσει.

Η γιγαντιαία μαγνητόσφαιρα του Δία

wikipedia

Μία από τις μεγαλύτερες δομές στο ηλιακό μας σύστημα είναι η μαγνητόσφαιρα του πλανήτη Δία. Αυτή δημιουργεί μια κοιλότητα μέσα στην ηλιόσφαιρα, δηλαδή στον ηλιακό άνεμο από φορτισμένα σωματίδια που εκλύονται από τον Ήλιο και λούζουν ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα. Η μαγνητόσφαιρα του Δία είναι γιγαντιαίων διαστάσεων και μάλιστα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη δομή μέσα στο ηλιακό σύστημα, αφού εκτείνεται 7 εκατομμύρια χλμ. από το Δία προς την κατεύθυνση του Ήλιου και ως την τροχιά του Κρόνου προς την αντίθετη κατεύθυνση στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα. Μάλιστα το μέγεθός της είναι τέτοιο που ολόκληρος ο Ήλιος μαζί με το στέμμα του χωράνε άνετα σ’ αυτή. Αν μπορούσαμε να τη δούμε από τη Γη με γυμνό μάτι, τότε η μαγνητόσφαιρα του Δία θα καταλάμβανε χώρο 5 φορές μεγαλύτερο από αυτόν της πανσελήνου και ας είναι τόσο μακριά από τη Γη. Η ύπαρξή της οφείλεται στην κίνηση αγώγιμου υλικού στον εξωτερικό πυρήνα του πλανήτη, αλλά σε αντίθεση με τη Γη αυτό το υλικό δεν είναι νικέλιο και σίδηρος αλλά μεταλλικό υδρογόνο. Το μαγνητικό πεδίο του Δία έγινε αντιληπτό από παρατηρήσεις σε ραδιοκύματα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και επιβεβαιώθηκε από το διαστημόπλοιο Πρωτοπόρος 10  το 1973. Το μαγνητικό πεδίο του Δία είναι η πηγή για το βόρειο και νότιο Σέλας που παρατηρείται στους πόλους του πλανήτη και μάλιστα είναι συνεχές σε αντίθεση με αυτό της Γης που παρατηρείται, όταν υπάρχει έξαρση της ηλιακής δραστηριότητας. Η ισχύς του αποδείχθηκε μεγαλύτερη από ό,τι περίμεναν οι επιστήμονες να μετρήσουν με τα όργανα των δύο διαστημοπλοίων Πρωτοπόρος και μάλιστα το Πρωτοπόρος 11 έχασε σχεδόν όλες τις φωτογραφίες της Ιούς εξαιτίας της παρεμβολής του πεδίου αυτού. Είναι εντυπωσιακό το ότι τέτοιες δομές υπάρχουν στο ηλιακό μας σύστημα και είχαμε άγνοια για την υπαρξή τους μέχρι πρίν λίγα χρόνια. Ποιος ξέρει τι αλλα μυστικά υπάρχουν στο βασίλειο του Ήλιου, τα οποία περιμένουν υπομονετικά για να μας εκπλήξουν τα επόμενα χρόνια της εξερεύνησης του ηλιακού συστήματος.

Η απλότητα του έναστρου ουρανού

ironmouse86.deviantart.com

Η απλότητα κρύβεται συνήθως πίσω από κάθε τι που μας συγκινεί και μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε τι είναι αυτό που πραγματικά μετράει στην εφήμερη ζωή μας στο μικρό μπλε πλανήτη. Ο έναστρος ουρανός κρύβει και αυτός μια απλότητα που δεν περνά απαρατήρητη από κανέναν, που διακατέχεται από την επιθυμία να την αναγνωρίσει σε κάθε εκδήλωσή του. Πραγματικά τα φωτεινά σημεία στον σκούρο σαν μελάνι ουρανό, που ονομάζουμε άστρα, είναι ίσως η πιο απλή λύση που βρήκε το σύμπαν για να μεταδώσει τη μαγεία που κρύβει μέσα στα σπλάχνα του. Θα έλεγε κανείς ότι τα πολύχρωμα νεφελώματα που απλώνονται σαν πέπλα στις γειτονιές του γαλαξία μας και αλλού, καθώς και οι άπειροι άλλοι γαλαξίες με το εκθαμβωτικό τους μεγαλείο και την αιωνιότητα που χαρακτηρίζει την ύπαρξή τους,  είναι οι καλύτεροι λόγοι για να εκτιμήσει κανείς την αξία του Κόσμου. Όμως τι άλλο γοητεύει περισσότερο από τα χιλιάδες φωτεινά σημεία, το καθένα με διαφορετική λαμπρότητα, που αραδιασμένα στον ουρανό σε τυχαία σχήματα προκαλούν τους ανθρώπους να τα οργανώσουν σε αστερισμούς με τη βοήθεια της φαντασίας τους; Υπάρχει κάτι πιο ωραίο από το να τα παρακολουθεί κανείς για ώρες, καθισμένος σε μια πολυθρόνα ένα ανοιξιάτικο βράδυ; Θα μπορούσε ο ουρανός να είναι φτιαγμένος διαφορετικά, ώστε τα άστρα να μη δημιουργούν τη συγκεκριμένη αυτή αντίθεση του φωτός μέσα στο σκοτάδι και να μην είναι σημεία αλλά να έχουν κάποιο άλλο σχήμα; Ίσως να υπάρχει μια καλύτερη λύση αλλά αρκούμαστε σε αυτή που μας προσφέρει η φαντασία του σύμπαντος. Οι άνθρωποι παρασυρόμαστε από την εκθαμβωτική πανδαισία των εικόνων της ημέρας και της καθημερινότητάς μας, αλλά κάθε ξάστερο βράδυ μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τη σχέση μας με το υπόλοιπο σύμπαν και να πάρουμε ένα μάθημα από την απλότητα του σύμπαντος και να την εφαρμόσουμε και στη δική μας ζωή. 

Απολαύστε φέτος τη βροχή των «Λυρίδων»

Astronomy Magazine

Τα ξημερώματα της 22ας Απριλίου οι παρατηρητές του ουρανού θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν τη βροχή μετεώρων, που αποκαλείται «Λυρίδες». Παρότι δεν είναι τόσο γνωστή όσο άλλες ανάλογες βροχές μετεώρων του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, υπόσχεται ωστόσο μία εντυπωσιακή επίδειξη με 20 μετέωρα ανά ώρα στην κορύφωσή της. Φέτος μάλιστα η σελήνη δε θα εμποδίζει με το δυνατό της φως, γιατί  θα απουσιάζει από τον ουρανό, καθώς στις 21 Απριλίου έχουμε νέα Σελήνη. Οι Λυρίδες είναι το αποτέλεσμα της εισόδου στην ατμόσφαιρα της Γης μικρών κόκκων σκόνης, οι οποίοι έχοντας ταχύτητα 176.400 χλμ εξατμίζονται λόγω της τριβής με αυτήν και αφήνουν πίσω τους το ίχνος φωτός που ονομάζουμε μετέωρο. Το όνομά τους το παίρνουν από τον αστερισμό της Λύρας, καθώς φαίνεται σαν να προέρχονται από αυτόν. Για να παρατηρήσουμε το εντυπωσιακό αυτό φαινόμενο θα πρέπει να είμαστε ξαπλωμένοι σε μια αναπαυτική πολυθρόνα ή sleeping bag και σκεπασμένοι με κουβέρτα, μια και τις πρώτες πρωινές ώρες η θερμοκρασία είναι χαμηλή. Είναι προτιμότερο να επιλέξουμε ένα μέρος με απουσία φωτορύπανσης και να έχουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη θέα του ουρανού. Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης  σαρώνουμε όλο τον ουρανό, ώστε να μη χάσουμε κάποιο από τα μετέωρα και αποφεύγουμε να κοιτάμε προς το ακτινοβόλο σημείο (Αστερισμός Λύρας), γιατί εκεί τα μετέωρα είναι  λιγότερο εντυπωσιακά. Οι Λυρίδες προέρχονται από έναν κομήτη που έχει περίοδο περιστροφής 415 χρόνια και έχει την ονομασία C/1861 G1 (Thatcher). Η παρατήρηση των διαττόντων είναι ίσως η πιο απολαυστική πλευρά της παρατήρησης του ουρανού,αφού δεν απαιτεί εξοπλισμό, δεν περιορίζει το πεδίο παρατήρησης και μπορούμε να την κάνουμε ξαπλωμένοι, ώστε να απολαύσουμε μία από τις πιο χαλαρωτικές δραστηριότητες που μας εξοικειώνει με το νυχτερινό ουρανό και προσφέρει μια ανέξοδη φυγή από την καθημερινότητα.

Η σημασία της ερασιτεχνικής αστρονομίας στις μέρες μας

http://mitchellmetalshop.com

Η αστρονομία είναι ίσως η μοναδική από τις επιστήμες που μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικά και από ανθρώπους χωρίς ακαδημαϊκή μόρφωση, οι οποίοι όμως διαθέτουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν να συντελέσουν στη διαμόρφωση και εξέλιξή της. Το γεγονός ότι το «εργαστήριο» του ουρανού είναι προσβάσιμο από την αυλή ή τη στέγη του κάθε σπιτιού συντέλεσε καθοριστικά στην ευρεία διάδοση της αστρονομίας στο σύγχρονο κόσμο. Δε θα πρέπει βέβαια να ξεχνούμε ότι σε αυτή την εξέλιξη έπαιξε καθοριστικό ρόλο η διάδοση προσιτών οικονομικά τηλεσκοπίων και ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών, που μαζί με την επικοινωνία που παρέχεται από το  διαδίκτυο και σε συνδυασμό με τη γοητεία και το μυστήριο του σύμπαντος, έστρεψαν χιλιάδες ανθρώπων προς τη συστηματική εξερεύνηση του ουρανού. Θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει την ανάπτυξη της ερασιτεχνικής αστρονομίας με αυτή της ερασιτεχνικής φωτογραφίας ή της πληροφορικής, που στις μέρες μας για παρόμοιους λόγους γνωρίζουν μια αφάνταστη έκρηξη διάδοσης. Αυτό  όμως που χαρακτηρίζει την αλματώδη ανάπτυξη της αστρονομίας, είναι η ολοένα και μεγαλύτερη εδραίωση της ανάγκης του σύγχρονου ανθρώπου να γνωρίσει το σύμπαν, του οποίου είναι μέλος και τμήμα αναπόσπαστο, αλλά και να καταστεί η μελέτη και γνώση του διαστήματος  κομμάτι της κουλτούρας και της καθημερινότητας για χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπους. Έτσι σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η αστρονομία μπορεί να συμβάλει και στην κατανόηση της ανάγκης για σεβασμό του περιβάλλοντος εδώ στη Γη αλλά και στη βελτίωση των σχέσεων των ανθρώπων, είναι αναμφισβήτητη η προσφορά της στη στροφή της ανθρωπότητας προς μία νέα κατεύθυνση που θα έχει μόνο ωφέλη να προσφέρει. Σήμερα ο άνθρωπος δεν είναι απλά κάτοικος της Γης αλλά  μέλος του σαγηνευτικού σύμπαντος, προς το οποίο στρέφεται αργά και σταθερά όχι για να «κατακτήσει» αλλά για να γνωρίσει καλύτερα και να συνειδητοποιήσει σταδιακά τη θέση που έχει σε αυτό αλλά και το κοινό πεπρωμένο του με τα άπειρα σώματα που αυτό φιλοξενεί.

Μία φωτογραφία, 1 δισεκατομμύριο άστρα

Μία διεθνής ομάδα αστρονόμων απέσπασε μια φωτογραφία του γαλαξία μας που περιέχει περισσότερα απο 1 δισεκατομμύριο άστρα. Οι επιστήμονες συνέθεσαν τη φωτογραφία αυτή από πολλές μικρότερες, οι οποίες κάνουν χρήση του υπέρυθρου φωτός και προέρχονται από αστεροσκοπεία και των δύο ημισφαιρίων της Γης. Στη φωτογραφία διακρίνονται νέφη από αέριο και σκόνη μέσα στα οποία γεννιούνται και πεθαίνουν άστρα στον αέναο κύκλο της κοσμικής συνέχειας. Οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν το υπέρυθρο φως για τη φωτογράφηση του γαλαξία, γιατί αυτό τους επιτρέπει να δουν το κέντρο της αστρικής μητρόπολης ανεμπόδιστα, καθώς το μήκος κύματός του δεν υφίσταται απορρόφηση. Η φωτογράφηση της περιοχής αυτής είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει στο ορατό μέρος του φάσματος εξαιτίας της απορρόφησης του ορατού φωτός από τις τεράστιες συγκεντρώσεις σκόνης που υπάρχουν εκεί. Η επεξεργασία της φωτογραφίας, καθώς και η αρχειοθέτηση  και δημοσίευσή της, έγινε από ομάδες επιστημόνων των πανεπιστημίων του Κέμπριτζ και Εδιμβούργου και είναι διαθέσιμη σε όσους ειδικούς θέλουν να τη μελετήσουν. Τις τελευταίες δεκαετίες τα τηλεσκόπια έχουν συλλέξει έναν τεράστιο όγκο από δεδομένα, τα οποία καλούνται να επεξεργαστούν οι επιστήμονες και έχει γίνει κατανοητό το πόσο σημαντικό εργαλείο έμελλε να είναι το τηλεσκόπιο στα χέρια των ανθρώπων που αναλαμβάνουν τώρα να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα που συμβαίνουν στο θαυμαστό σύμπαν. 

Μία αναπόφευκτη σύγκρουση ;

Photo: www.intercon-spacetec.de

Τα τελευταία χρόνια οι ερασιτέχνες αστρονόμοι θέτουν ένα ερώτημα τόσο στους εαυτούς τους όσο και στους άλλους αστρονόμους. Το ερώτημα αυτό έχει να κάνει με το αν θα πρέπει να βρίσκουμε τα διάφορα ουράνια αντικείμενα χρησιμοποιώντας χάρτες ή τα αυτοματοποιημένα ρομποτικά τηλεσκόπια.  Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο παραδοσιακός τρόπος είναι αυτός που βοηθάει τους παρατηρητές στο να αποκτήσουν ευχέρεια στις περιηγήσεις τους μεταξύ των άστρων. Αντίθετα οι θιασώτες των ρομποτικών τηλεσκοπίων πιστεύουν πως οι αστρονόμοι πρέπει να εκμεταλλεύονται κάθε λεπτό από το χρόνο τους παρατηρώντας και όχι ψάχνοντας. Στην πραγματικότητα αυτή η αντιπαράθεση έχει τις ρίζες της στην αλματώδη τεχνολογική εξέλιξη που σημειώνεται στην αστρονομία και που αμφισβητεί τις παραδοσιακές μεθόδους παρατήρησης. Όπως έχει συμβεί και σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις, η παραδοσιακή παρατήρηση βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση και οι περισσότεροι ερασιτέχνες αστρονόμοι χρησιμοποιούν πλέον τα ηλεκτρονικά τους χειριστήρια και τους υπολογιστές τους για να βρούν τα αντικείμενα που θέλουν να παρατηρήσουν. Έτσι οι χάρτες, που τις προηγούμενες δεκαετίες αποτελούσαν το μοναδικό εισιτήριο για τη μεγαλειώδη παράσταση του νυχτερινού ουρανού, σταδιακά αποσύρονται  χάρη της ευκολίας που προσφέρει η  τεχνολογική πρόοδος. Είναι όμως προδιαγεγραμμένο το μέλλον τους; Στην πραγματικότητα πολλοί ερασιτέχνες συνεχίζουν να γοητεύονται από την απλότητα ενός έντυπου άτλαντα του ουρανού και οπλισμένοι με αρκετή υπομονή αλλά και προσμονή οδηγούνται μέσα από τα μονοπάτια των άστρων στον τελικό στόχο που μπορεί να είναι ένας αμυδρός αλλά εντυπωσιακός γαλαξίας ή ένα συμμετρικό σφαιρωτό σμήνος. Αναμφισβήτητα υπάρχει χώρος τόσο για την τεχνολογία όσο και για την παράδοση. Αρκεί να υπάρχει η διάθεση για να γνωρίσει κανείς και τις δύο και τότε το δίλημμα δε θα είναι ποια από τις δύο μεθόδους είναι η σωστότερη αλλά πότε πρέπει να χρησιμοποιούμε κάθε μια από αυτές, ώστε να έχουμε μια ολοκληρωμένη αντίληψη του ουρανού και των αστρικών διαμαντιών που αυτός κρύβει στα βάθη του και τα οποία, όπως και τα αντίστοιχα στη Γη, είναι σπάνια και απαιτούν πολλές φορές την υπομονετική αναζήτησή τους για να λάμψουν με τη μοναδικότητά τους.

Η διαστημική εποχή συνεχίζεται..

Το 2012 συμπληρώνονται 55 χρόνια από την έναρξη της διαστημικής εποχής, όταν το 1957  η Σοβιετική Ενωση εκτόξευσε τον δορυφόρο Sputnik από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο σημερινό Καζακστάν στα πλαίσια του παγκόσμιου γεωφυσικού έτους που τότε γιορταζόταν. Όμως η κίνηση αυτή θα προκαλούσε μια αλυσιδωτή αντίδραση που θα παράσερνε το Δυτικό κόσμο και κυρίως τις ΗΠΑ σε ένα φρενήρη ανταγωνισμό με τους Σοβιετικούς για την κυριαρχία στο Διάστημα. Οι δύο υπερδυνάμεις πραγματοποίησαν μια άνευ προηγουμένου πρόοδο στην εξερεύνηση του κοντινού διαστήματος, που ουσιαστικά έφτασε στον απόγειό της με την «κατάκτηση» της Σελήνης από τους αστροναύτες του Απόλλων 11. Μέσα σε 12 χρόνια η ανθρωπότητα από περιορισμένη στη φλούδα της Γης βρέθηκε να αφήνει τα ίχνη της στη σκονισμένη επιφάνεια της Σελήνης. Δυστυχώς όμως το κίνητρο αυτής της προσωρινής ανθρώπινης περιπέτειας στο γειτονικό μας ηλιακό σύστημα ήταν ο ψυχροπολεμικός ανταγωνισμός, που ώθησε τη Δύση και τη Κομμουνιστική Ρωσία στο να αναμετρηθούν μεταξύ τους κάτω από το μανδύα της ανάγκης του ανθρώπου για την εξερεύνηση του διαστήματος. Έτσι αυτή η περιπέτεια ήταν καταδικασμένη να διαρκέσει  πολύ λιγότερο από όσο θα θέλανε οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που γοητεύονται από τα θέλγητρα του σύμπαντος που μας περιβάλλει. Από το 1972, που πραγματοποιήθηκε η τελευταία αποστολή στη Σελήνη, η ανθρωπότητα έχει περιοριστεί σε αποστολές που δεν απομακρύνονται από τη Γη περισσότερο από όσο χρειάζεται για να χαρακτηρίζονται  διαπλανητικές . Έτσι περιοριζόμαστε στην αποστολή ρομποτικών διαστημοπλοίων για τη συλλογή πληροφοριών για το ηλιακό μας σύστημα. Άραγε πού θα είχαμε φτάσει, αν οι σύντομες αποστολές στη Σελήνη ακολουθούνταν από την κατασκευή μιας μόνιμης βάσης εκεί ή από αποστολές στον Άρη; Τι εμπειρίες θα είχαν καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας και ποια γοητεία θα ασκούσε το διάστημα στους περισσότερους ανθρώπους σήμερα; Αν το κίνητρο για τα πρώτα βήματα σε έναν ευρύτερο κόσμο και για μια διαφορετική προοπτική της παρουσίας του ανθρώπου στο σύμπαν υπαγορεύεται από μικροπρεπείς και κοντόφθαλμους πολιτικούς και οικονομικούς ανταγωνισμούς, ίσως το μέλλον μας να μη βρίσκεται στον αχαρτογράφητο ωκεανό των άστρων αλλά σε έναν μικρό πλανήτη που αρνούμαστε όχι μόνο να διατηρήσουμε βιώσιμο αλλά και να αποχωριστούμε αν αυτό χρειαστεί. 

Ματιές στο σύμπαν – βρέφος..

Photo: ESO

To τηλεσκόπιο VISTA του Ευρωπαϊκού Νότιου Παρατηρητηρίου στην Χιλή της Νοτίου Αμερικής απέσπασε την ευρύτερη εικόνα του μακρυνού σύμπαντος που έχει ποτέ καταγραφεί στο υπέρυθρο μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Η φωτογραφία αυτή είναι πλούσια σε πληροφορίες, αφού περιέχει το αποτύπωμα 200.000 και πλέον γαλαξιών. Η συνολική έκθεση της φωτογραφίας είναι 55 ώρες και αποτελείται ουσιαστικά από 5000 μικρότερες εκθέσεις. Αν σκεφτεί κανείς ότι μια φωτογραφία που βγάζουμε την ημέρα εδώ στη Γη έχει συνήθως έκθεση μικρότερη από 1/250  δευτερόλεπτα, μπορούμε να φανταστούμε πόσο αμυδρά είναι τα αντικείμενα που φωτογραφίζουν τα γιγαντιαία τηλεσκόπια και τα οποία απαιτούν εκθέσεις δεκάδων ωρών.

Η φωτογραφία είναι από μία περιοχή του ουρανού που εκ πρώτης όψεως δε φαίνεται να περιέχει τίποτα το αξιοσημείωτο. Όμως μια μεγέθυνση αποκαλύπτει ότι τα αμυδρά σημεία φωτός δεν είναι άστρα αλλά μακρυνοί γαλαξίες. Η ίδια περιοχή του ουρανού έχει αποτελέσει στόχο και για το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Ο λόγος που το υπέρυθρο φως είναι προτιμότερο για τη φωτογράφηση μακρυνών γαλαξιών οφείλεται στο γεγονός της διαστολής του σύμπαντος. Αυτή αλλάζει το μήκος κύματος του φωτός των γαλαξιών προς το υπέρυθρο, έτσι είναι προτιμότερη η χρήση αισθητήρων που είναι ευαίσθητοι στο υπέρυθρο μέρος του φάσματος.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι μακρυνότεροι γαλαξίες της φωτογραφίας, που είναι ορατοί μόνο αν μεγεθύνουμε τη φωτογραφία στο μέγιστο, απέχουν τόσο πολύ που το φως που βλέπουμε ξεκίνησε από αυτούς μόλις 1 δισεκατομμύρια χρόνια από τη δημιουργία του σύμπαντος. Αυτό σημαίνει ότι η εικόνα που τράβηξε το τηλεσκόπιο είναι μια αναμνηστική φωτογραφία από το σύμπαν, όταν αυτό ήταν βρέφος..

Οι «δαίμονες» του κόκκινου πλανήτη..

photo: NASA

Το διαστημόπλοιο  Mars Reconnaissance Orbiter της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη Άρη κατόρθωσε να αποσπάσει τη φωτογραφία ενός στρόβιλου στην ατμόσφαιρα του κόκκινου πλανήτη, που έχει ομοιότητες με τους αντίστοιχους στροβίλους της Γης, γνωστούς και σαν «Δαίμονες της Σκόνης» (Dust Devils). Ο συγκεκριμένος «δαίμονας» καταγράφηκε το απόγευμα της 16/02 στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη, στην περιοχή  «Amazonis Planitia», και μάλιστα έφτανε σε ύψος 800 μ. από την επιφάνεια παρασέρνοντας στον φρενήρη του στροβιλισμό μεγάλες ποσότητες σκόνης. Όπως στη Γη έτσι και στον Άρη ο ήλιος τροφοδοτεί με ενέργεια τους ανέμους που δημιουργούν τους στροβίλους. Καθώς ο Αρης βρίσκεται αυτό τον καιρό σε σημείο της τροχιάς του που απέχει πολύ από τον ήλιο, θα περίμενε κανείς να έχουν κατά κάποιο τρόπο εξασθενήσει οι άνεμοι στην ατμόσφαιρά του. Όπως όμως φαίνεται και από τα σημάδια που έχουν αφήσει στο έδαφος προηγούμενοι στρόβιλοι, αυτοί εξακολουθούν να είναι πολλοί και συνεχείς στον πλανήτη. Οι «δαίμονες» δημιουργούνται, όταν το έδαφος θερμαίνεται από τον ήλιο, με αποτέλεσμα  ζεστός αέρας να ανεβαίνει γρήγορα, ψηλά στην ατμόσφαιρα στροβιλιζόμενος. Οι «δαίμονες» είναι ορατοί και στη Γη, όπως και στον Αρη, από τη σκόνη που σηκώνουν στο πέρασμά τους και είναι το ίδιο εντυπωσιακοί.

΄Οσο περνούν τα χρόνια τα πολυάριθμα  διαστημόπλοια, που ακούραστα μελετούν το ηλιακό μας σύστημα, αποδεικνύουν ότι ο πλανήτης μας έχει πολύ περισσότερες ομοιότητες με τα άλλα σώματα από ό,τι πιστεύαμε στο παρελθόν. Μια πλειάδα ανακαλύψεων, όπως ενεργά ηφαίστεια, καταιγίδες, σέλας, νερό σε υγρή μορφή, παρουσία οξυγόνου και πολλές άλλες  προδίδουν την κοινή προέλευση της γης και των άλλων πλανητών αλλά και μας προετοιμάζουν για ανακαλύψεις που θα έρθουν και ίσως ανατρέψουν όλα όσα πιστεύαμε παλαιότερα ακόμα και για τη μοναδικότητα της ζωής στον πλανήτη μας. 

Χρυσοθήρες αστρικών φυσαλίδων..

Photo Spitzer Space Telescope

 Ομάδες εθελοντών εξέτασαν εξονυχιστικά φωτογραφίες που έχει τραβήξει το διαστημικό τηλεσκόπιο υπερύθρων Spitzer για να εντοπίσουν 5000 από τις «φυσαλίδες» που συνηθίζουν να δημιουργούν γύρω τους τα νεαρά άστρα που βρίσκονται στο επίπεδο του γαλαξιακού δίσκου. Οι 35.000 εθελοντές κατάφεραν να εντοπίσουν 10 φορές περισσότερες τέτοιες «φυσαλίδες» από ό,τι είχε μέχρι τότε επιτευχθεί. Το ανθρώπινο μάτι είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από το λογισμικό στον εντοπισμό τέτοιων χαρακτηριστικών σε φωτογραφίες αλλά, προτού καταχωρηθεί μια ανακάλυψη σαν πραγματική, πρέπει να έχει επισημανθεί από 5 τουλάχιστον εθελοντές.

Το «Πρόγραμμα Γαλαξίας» [ The Milky Way Project ], όπως έχει ονομαστεί αυτή η προσπάθεια εντοπισμού αστρικών φυσαλίδων,  σκοπό έχει τη συμμετοχή ανθρώπων από όλη την ηλεκτρονική κοινότητα σε μια δραστηριότητα που είναι ευχάριστη και βοηθά και τους επαγγελματίες αστρονόμους στο δύσκολο έργο του εντοπισμού σημαντικών αντικειμένων που κρύβονται στην τεράστια βάση δεδομένων από φωτογραφίες που έχει καταγράψει το τηλεσκόπιο Spitzer. Με τα αποτελέσματα του «Προγράμματος Γαλαξίας» οι αστρονόμοι θα έχουν μια πιο σφαιρική αντίληψη για το ρυθμό με τον οποίο γεννιούνται τα άστρα στις θερμοκοιτίδες άστρων που είναι διασκορπισμένες σε κάθε γωνιά του δίσκου του Γαλαξία. Για παράδειγμα έχει βρεθεί ότι οι μεγάλες φυσαλίδες συνοδεύονται συνήθως από άλλες μικρότερες, κάτι που υποδηλώνει ότι η δημιουργία μεγάλων άστρων εκπυρσοκροτεί τη δημιουργία άλλων μικρότερων άστρων το καθένα με τη δική του φυσαλίδα. Η έρευνα αυτή δε δίνει μόνο απαντήσεις αλλά γεννά και ερωτήματα, όπως γιατί σύμφωνα με τα αποτελέσματα η δημιουργία νέων άστρων είναι παραδόξως χαμηλότερη κοντά στο κέντρο του γαλαξία, όπου υπάρχει η περισσότερη πρώτη ύλη. Επιπλέον το πρόγραμμα αυτό δίνει την ευκαιρία στο να εντοπιστούν και άλλα φαινόμενα που διαδραματίζονται στα βάθη του γαλαξία μας, όπως μη καταγεγραμμένα αστρικά σμήνη και σκοτεινά νεφελώματα, καθώς και άλλα πολύχρωμα αντικείμενα που κατοικούν στις ασφυκτικά συνωστισμένες αστρικές συνοικίες του γαλαξιακού δίσκου.

Η συμμετοχή στο πρόγραμμα αυτό φέρνει στο νου την ηρωική προσπάθεια που κατέβαλαν στο παρελθόν αστρονόμοι, όπως ο Tycho Brahe (16^ο αιώνας)  που με την υπομονετική καταγραφή του ουρανού έστρωσε το δρόμο για μεταγενέστερες ανακαλύψεις ή όπως ο Clyde Tombaugh που με εργαλείο τα μάτια του και μπόλικη υπομονή κατάφερε να ξετρυπώσει τον Πλούτωνα μέσα από τα σκοτεινά του λημέρια στον ουρανό. Σήμερα η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα μαζικής συμμετοχής στην έρευνα του σύμπαντος. Ας το διασκεδάσουμε!